Richard Hollingham
Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) sekiz günlüğüne uzaya giden iki astronotu iki aydan fazladır uzayda mahsur.
Deneme uçuşu için Boeing’in yeni Starliner uzay aracı ile Milletlerarası Uzay İstasyonu’na (ISS) gerçek 5 Haziran’da yola çıkan Sunita Williams ve Butch Wilmore’un birkaç gün içinde dönmesi planlanıyordu fakat arızalar nedeniyle artık kapsülün Dünya’ya geri dönemeyebileceğinden kaygı ediliyor.
Bu, astronotların uzayda mahsur kaldığı birinci vazife değil.
Peki uzayda sıkışıp kalan astronotlara ne oluyor?
Starliner uzay aracına ne oldu?
Mühendisler, yeryüzünde yapılan testlere karşın yaşanan sıkıntıların nedenini anlamaya çalışıyor.
Uzayda ve yörüngede yapılan testlerde motorların çalışıyor olması ise başları güzelce karıştırıyor.
Mühendisler tahrik sisteminin yanlışsız çalıştığından emin olana kadar, Williams ve Wilmore’un Dünya’ya kısa müddet içinde geri getirilmesi pek mümkün görünmüyor.
Uzay mekiğinin astronotlar olmadan bağımsız bir formda Dünya’ya geri yollanması da değerlendirilse de, bu mevzuda son bir karar verilmedi.
NASA’nın uzay misyonlarından sorumlu yetkilisi Ken Bowersox “Starliner’ın mürettebatsız döndürülmesi ihtimali, son bir iki haftada yaşananlar nedeniyle arttı” diyor.
Bowersox bir noktada iki astronotun konutlarına döndürülmesi gerektiğini vurgulasa da, yakın vakitte bunun mümkün olmayacağı anlaşılıyor.
Eğer Starliner mürettebatsız dönerse, NASA, dört kişilik SpaceX Crew Dragon uzay aracını gönderip astronotları alabilir. Bu durumda Williams ve Wilmore’un Şubat 2025’e kadar ISS’te kalması ve SpaceX aracında gelecek iki astronotla bir arada geri dönmesi bekleniyor.
İstasyonda Dünya’ya Eylül ayında dönmesi planlanan dört astronot daha misyonuna devam ediyor.
Üç kozmonotla birlikte toplam yedi kişinin bulunduğu istasyonda ekstra insan olmasının daha fazla iş yapılmasını sağladığını, lakin bunun sonucunda stok tüketiminin de daha fazla olduğunu vurgulayan Bowersox, “Bir noktada olağan mürettebat sayımıza dönmemiz gerek” diye de ekliyor.
Hangi şartlarda kalıyorlar?
Aslında Starliner mahsur kalmak için çok da berbat bir yer değil.
Space Boffins podcastine konuk olarak 2020-2021 yılları ortasında Starliner’da geçirdiği altı aylık vazifesi nasıl tamamladığını anlatan NASA astronotu Victor Glover, araçta “yedi yatak odası ve üç banyo” olduğunu söyledi.
Araçta su kaynakları bol ve yakın vakitte tüketim hususlarına destek emeliyle yapılan bir uzay vazifesi sonrası besin kaynağı da gereğinden bile fazla.
Aracın içi biraz kalabalık olsa da, astronotların camdan gördükleri Dünya görüntüsü muazzam.
Uzay misyonlarını takip eden Florida merkezli haber sitesi SpaceUpClose’un kurucusu Ken Kremer, “Oradaki astronotlar pek memnun. Birden fazla insan mahsur kaldıklarını düşünüyor ancak durum o denli değil” diyor.
Kremer, “Yaşanan problemleri küçümsemiyorum lakin esasen bu misyon en başta da sekiz gün olarak hesaplanmış olamazdı. İki astronot da daha evvel altı aylık vazifelerde yer aldılar ve bu kez daha uzun bir vazife için yollanmaları gerekirdi” diye açıklıyor.
Çoğumuz seyahatimiz iptal olduğunda ya da hava alanındayken uçuşumuz ertelendiğinde öfkeleniyoruz.
Bu üzere beklenmedik durumlar için dünyadaki en hazırlıklı beşerler ise, bu bahiste eğitimli olan astronotlar.
Glover, astronotları “profesyonel risk alıcılar” diye nitelendiriyor.
Williams ve Wilmore da NASA’nın en tecrübeli astronotları ortasında.
İkisi de uzmanlıklarını Starliner’ı testlere olağan tutarak kullanıyor ve bu şartlar altında ellerinden gelenin en güzelini yapıyorlar.
Astronotlar uzay istasyonunun bakımını üstlenmekle kalmayıp, uzay giysilerini tamir ediyor, bilimsel deneyler yapıyorlar. Paris’teki Olimpiyatları bile takip ettiler.
Uzay aracının içindeki işleyişi âlâ bildikleri için de besin kaynaklarının yönetilmesinden ekipmanların bulunduğu rafların derin paklığına pek çok misyonu üstlenebiliyorlar.
Normalde uzay istasyonunda astronotların ter ve idrarı tekrar dönüştürülerek içme suyu üretiliyor fakat son arızalar nedeniyle idrarları depolamak zorunda kaldılar.
Bu da aslında iki ek astronot yüzünden kalabalık olan uzay aracını daha da sıkışık hale getirdi.
Astronotlar Williams ve Wilmore, yanlarında getirdikleri yedek kesimler ve destek emelli ek ekipmanlarıyla bir arada sistemin tamir edilmesini bekliyorlar.
Bu üzere beklenmedik durumların nadiren trajediye dönüştüğü uzay istasyonundaki herkes, gösterdikleri profesyonel yaklaşımla istasyonun muvaffakiyetini da ortaya koydu.
Kasım 2000’den bu yana istasyonun hiç boş kalmadığını da unutmamak gerek.
Rus kozmonot da mahsur kalmıştı
Öte yandan astronotların uzayda beklenenden daha uzun kaldığı geçmişteki hadiselere bakılırsa, Williams ve Wilmore için hayat çok daha güç olabilirdi.
Örneğin Mayıs 1991’de Mir uzay istasyonuna vazifeye giden Sovyet kozmonot Sergey Krikalyov, birkaç ay kalmayı beklerken neredeyse bir yıl uzayda durmak zorunda kalmıştı.
İngiliz astronot Helen Sharman’ın da dahil olduğu uzay vazifesinin birinci haftalarında her şey planlandığı üzereydi.
Tüm bunlar olurken, Krikalyov’un ülkesi dağılmak üzereydi.
Ağustos 1991’de Sovyet önder Mihail Gorbaçov’a karşı bir darbe teşebbüsünde bulunan komünistler tanklarla Moskova sokaklarındaydı.
2019’da bir röportaj yaptığım Krikalyov, o periyot eşi ile karşılıklı olarak birbirleri için endişelendiklerini söylemiş, “Yerde tüm bu çalkantılar ve istikrarsızlıklar yaşanırken elbette biz de arkadaşlarımız, akrabalarımız, anne babalarımız için kaygılanıyorduk” demişti.
Gerçekten de uzay misyonunun başlamasından dört ay sonra Sovyetler Birliği dağıldı.
Uzaya tedarik uçuşları devam etti lakin Krikalyov ve istasyondaki öteki kozmonot Aleksandr Volkov’un Dünya’ya dönüp dönemeyeceği meçhuldü.
Krikalyov, “İstasyonda olduğumuzu unuttuklarına dair kıssalar kulağıma gelmişti. Meğer her gün merkezle bağlantı halindeydik ve yapmamız gereken deneyler, elimizde de gereken besin ve su kaynakları vardı. Aslında her şey tam vaktinde ilerliyordu” diye anlattı.
Dünya’dan ayrıldıktan bir yıla yakın mühlet sonra Krikalyov, yeni ana vatanı olan Rusya’ya döndü.
Astronotlar tehlikede mi?
Starliner’daki arızalara ait incelemeler devam ederken, Sunita Williams ve Butch Wilmore’un durumu rastgele bir paniğe neden olmuyor.
NASA’nın birkaç hafta içinde uzay aracını mürettebatlı ya da mürettebatsız konuta geri uçurma konusunda kesin kararı vermesi bekleniyor.
Öte yandan ikili Eylül ayında Dünya’ya dönmeyi başarsa da, bilhassa Ay ve ötesine çok daha gelişmiş uzay araçlarıyla misyonlar düzenlenmesi beklenirken, gelecekte bu biçim beklenmedik olayların yine yaşanması muhtemel.
1972’den beri Dünya yörüngesinin ötesine yapılacak birinci misyon için Artemis 2’nin pilotluğunu yapması planlanan Victor Glover, “Yaptığımız iş güya rutin bir vazifeymiş izlenimi verirsek, hem kamuya hem de mesleğimize kötülük yapmış oluruz. Gelecekte Starliner’ı 10’uncu defa uçurduğumuzda da misyonumuz bugünkü kadar karmaşık ve güç olacak” diyor.