Dünyanın en değerli tablosu, Suudi Arabistan’da bir yerde, Veliaht Prens Muhammed bin Selman‘ın buyruğuyla kilit altında mı tutuluyor?
Sanat dünyasında kimse bunu bilmiyor.
Gözlemcilerin birçok, tablonun Orta Doğu’da bir yerde saklandığını düşünüyor. Lakin Cenevre’de vergiden muaf bir alanda tutuluyor olabileceğini söyleyenler de var, bin Salman’ın özel yatında olduğunu da.
İsa Peygamber’i dünyanın kurtarıcısı olarak tasvir eden tablo, 2017’de Londra’daki ünlü müzayede salonu Christie’s tarafından satışa çıkarıldığında, Leonardo’nun son yapıtı olarak tanıtıldı.
Tablo, 450 milyon dolara, Suudi Arabistanlı gazeteci Cemal Kaşıkçı‘nın Türkiye’de öldürülmesini emretmekle suçlanan Veliaht Prens bin Selman’ın bir aracısına satıldı.
Ancak o vakitlerde bile Leonardo’nun tabloda birkaç fırça darbesinden öbür emeği olmadığından kuşkulananlar vardı, bu kuşkular da giderek arttı.
Uluslararası bir entrika ve gizem perdesine bürünen Salvator Mundi’nin hikayesi, şaşırtan bir dedektif romanı üzere ilgi çekmeye devam ediyor.
2021’de, “Kayıp Leonardo” ve “Satılık Kurtarıcı: Da Vinci’nin Kayıp Başyapıtı mı?” isimlerini taşıyan iki yeni belgesel çekildi.
Bu belgeseller, Ben Lewis’in 2019’da hayli ses getiren Son Leonardo isimli kitabını ve yazılan düzinelerce makaleyi izledi.
1500’lü yıllardan kalan tablo, 200 yıldan fazla tarihe gömülmüş, kötü halde hasar görmüş, tartışmalı bir halde restore edilmiş ve muhtemelen bir Leonardo hayranı tarafından, pek de fazla ehemmiyeti olmayan bir eser olarak tekraren satılmıştı.
Ancak Salvator Mundi artık, sanat dünyasına damgasını vuran para, güç ve jeopolitikanın en kıymetli simgelerinden biri.
Kayıp Leonardo belgeselinin yapımcılarından Andreas Dalsgaard, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Belgeselin ismini seçerken, tablonun ve gerçeğin kayıp olmasından esinlendik. Lakin hazineler ve hazine avı üzere sahnelerle dolu Indiana Jones üzere sinemalar de ilham kaynağı oldu” dedi.
Salvator Mundi tablosu, 2005’te New Orleans’da ismi sanı pek bilinmeyen bir müzayede salonunda ortaya çıktı ve 1175 dolar üzere mütevazı bir fiyata iki New York’lu sanat tacirine satıldı.
Tacirler tabloyu saygın bir onarım uzmanı olan Dianne Modestini‘ye götürdü. Tablonun üzerinde yıllardır biriken kiri ve üst-üste yapılan boyamaları temizleyen Modestini, bunun gerçek bir Leonardo olduğundan kuşkulanan birinci kişi oldu.
Kurgusu ve sanat tacirleriyle, sanat tarihçilerinden, araştırmacı gazetecilere kadar birçok kişinin görüşlerine yer vermesiyle ön plana çıkan Kayıp Leonardo belgeselinde, Modestini de ana konuşmacılardan biri.
Siyah yahut kırmızı çerçeveli gözlüklerinin gerisindeki gözleri ve boğuk sesiyle, şık ve etkileyici bir ekran kişiliği olmuş.
Tabloyu restore etmek için yıllarını harcayan Modestini, İsa’nın başparmağının altındaki üzeri tekrar boyanmış kısımlar ya da yalnızca Leonardo’nun yaptığı üslupta dudak kıvrımları üzere detaylara dikkat çekerek, ateşli bir formda tablonun gerçek bir Leonardo olduğunu savunuyor.
Ancak birçok uzman Modestini’nin onarımı abarttığını düşünüyor.
Sanat tarihçisi Frank Zöllner, Salvator Mundi’yi “Leonardo’nun tarzını Leonardo’dan fazla uygulayan Dianne Modestini’nin başyapıtı” diye niteliyor.
Uzmanların birden fazla, tablonun büyük olasılıkla Leonardo da Vinci’nin atölyesinde çalışan yardımcılarının yapıtı olduğunu, ünlü sanatkarın ise son rötuşları yaptığını düşünüyor. Bu, yaygın bir uygulama.
Ancak Son Leonardo kitabının müellifi Ben Lewis‘in de BBC’ye dediği üzere, belirsizlik hikayenin her halini cazip kılıyor.
Lewis, “Kimse bunun bir Leonardo olup olmadığını bilmiyor, o yüzden siz de oyuna katılabilir ve Salvator Mundi ile kendi Da Vinci şifrenizi yazabilirsiniz” diyor.
Tablonun kalitesi konusunda da farklı görüşler lisana getiriliyor.
Amerikalı sanat eleştirmeni Jerry Saltz, Kayıp Leonardo belgeselinde “Büyük bir Leonardo olmak şöyle dursun, bu yeterli bir tablo bile değil” derken, tabloyu şahsen görenler bunun süper bir tecrübe olduğunu söylüyor.
Belgesellerdeki değişik yorumların bir kısmı sanatla ilgili bile değil. Kayıp Leonardo belgeselinde sanat yatırımlarıyla ilgilenen Bank of America yöneticisi Evan Beard, sanat yapıtlarının genelde başka mali süreçlerin yolunda gitmemesi halinde kullanılacak bir teminat olarak satın alındığını anlatıyor.
‘Renkli kişilikler’
Tablonun 2011 yılında Londra’daki National Gallery’de tartışmalı bir biçimde otantik bir Leonardo olarak sergilenmesi kıymetli bir dönüm noktası oldu.
Serginin küratörü Luke Syson, her iki belgeselde de bu kararını savunuyor.
Sergi, kesin olmadığı halde Leonardo’ya atfedilen tablonun meşruiyet kazanmasında değerli rol oynadı.
İki yıl sonra kimi renkli şahıslar ortaya çıktı. İsviçreli sanat taciri Yves Bouvier, tabloyu 83 milyon dolara New York’taki tacirlerden satın aldı.
Resmi Dmitri Rybolovlev ismindeki bir Rus oligark için aldığı söyleniyordu. Bouvier bunu kabul etmedi lakin, iki gün sonra tabloyu 127,5 milyon dolara Rybolovlev’e sattı.
Bouvier, yaptığını “her zamanki üzere iş” diye niteliyor: “Ucuza alırsınız, değerliye satarsınız.”
İsviçre yetkilileri, kimi sanat yapıtları ile ilgili sahtekarlık yapmasından kuşkulandıkları Bouvier hakkında soruşturma açtı, lakin bir suçlamada bulunmadan mevzuyu kapattı.
Tablo, kısa müddet sonra Christie’s Müzayede Salonu’na gidecekti.
Christie’s’deki satış da yeterli sahnelenmiş bir oyun üzereydi. Evvel tabloyu değil, tabloya bakan insanların yüzündeki ifadeyi gösteren bir tanıtım görüntüsü yayımlandı. Videodakilerin birçok sıradan insanlardı, fakat ortalarında tabloya İsa’nın kendisini görmüş üzere hürmet dolu bir sözle bakan aktör Leonardo DiCaprio da bulunuyordu.
Alıcının kimliği açıklanmadı. Lakin New York Times, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman’ın ortacısı tarafından satın alındığını yazınca, tablo birden jeopolitika gündemine taşındı.
O devirde bin Selman, kimi kısıtlamaları gevşeterek Suudi Arabistan’ın imajını parlatmaya çalışıyordu.
Sanat dünyasının gözlemcileri, Salvator Mundi’nin Suudi Arabistan’da yeni bir müzenin duvarlarını süsleyeceğini düşündü, fakat tabloyu bir daha gören olmadı.
Fransa’nın başşehri Paris’teki ünlü Louvre Müzesi’nde sergileneceği konuşuldu. Louvre, 2019’da Leonardo’nun 500. vefat yıldönümünde açacağı standa bu yapıtı de koymak istedi.
Bu hususta görüşmeler yapılırken, bin Salman şahsen Paris’te Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron‘u ziyaret etti.
Sergi basına tanıtılırken, duvarda Salvator Mundi’yi bekleyen bir boşluk vardı, fakat tablo asla buraya asılamadı.
New York Times, Louvre Müzesi’nin, bin Salman’ın tablonun Mona Lisa ile tıpkı odada sergilenmesi ve münasebetiyle birebir statüde bir eser olarak gösterilmesi talebini reddettiğini yazdı.
Sanat dünyası birçok skandal ve komplo teorisiyle dolu. Lakin hiçbirinin gizemi Salvator Mundi’ye rakip olamıyor.
Yeni evraklar ortaya çıkmadıkça (bunca yüzyıldan sonra pek mümkün değil) yahut otantik olduğunu doğrulayacak yeni bir bilimsel sistem bulunmadıkça (eser çok ziyan gördüğü için bu da zor), tablo gizemini sonsuza kadar koruyabilir.
Kayıp Leonardo belgeselinin yapımcılarından Andreas Dalsgaard, “yakında yeni bir bilgi çıkar, hakikat olsa da olmasa da, medyanın her yanında patlar” diyor.
“Dünyadan saklandığı, geleceği ve akıbeti bilinmediği sürece, gizemli olmayı sürdürecek. Zira sonuçta eğlenceli bir kıssa.”