Dr. Mahfi Eğilmez*
Aşağıda sunduğum grafikte enflasyon maksadı, TCMB siyaset faizi ve gerçekleşen enflasyon birlikte gösteriliyor (2022 yılı için gerçekleşen enflasyon olarak eldeki son bilgi olan Eylül ayı 12 aylık enflasyonu alındı. Enflasyon Gayeleri ve TCMB Faizi TCMB sitesinden, gerçekleşen enflasyon bilgileri TÜİK sitesinden alınarak tarafımdan hazırlandı.)
Grafikten de görüleceği üzere TCMB’nin hükümetle birlikte belirttiği enflasyon amacı on bir yıldır hiç değişmiyor: Yüzde 5. 2012 ile 2016 yılları ortasında gerçekleşen enflasyon faiz siyasetinin da gerçek uygulanmasıyla gayeye yakın seyretmiş. 2017 yılında kopma başlamış lakin faizin artırılmasıyla enflasyon tekrar biraz daha yüksek seviyede olsa da kontrol altına alınmış. Asıl kopma 2021 yılında başlıyor. 2021 yılının Ağustos ayından başlayarak TCMB’nin siyaset faizini 19’dan günümüzde geçerli olan 13’e kadar indiren bir yaklaşım izlemesinin yarattığı faciayı grafikten net bir biçimde görmek mümkün. 2022 yılının Eylül ayına geldiğimizde sapma azamî seviyeye tırmanmış görünüyor. Enflasyon maksadı yüzde 5, TCMB faizi yüzde 13, gerçekleşen enflasyon yüzde 80.
Bu grafik bize çok değerli bir şeyi gösteriyor: Enflasyon yükselme eğilimindeyken (2019’dan 2020’ye geçiş) siyaset faizini düşürürseniz enflasyon fırlar masraf. Bu her ülkede bu türlü olmayabilir. Tek para sistemi içinde olan bir ülkede (ABD, Almanya gibi) maliyet enflasyonu varsa, fiyatlar üzerinde talep tarafından kaynaklanan bir baskı yoksa ve bu enflasyon daha çok finansman maliyetlerinin yüksekliğinden kaynaklanıyorsa o vakit merkez bankasının bir müddetliğine faizi düşürmesi yanlışsız bir yaklaşım olabilir. Buna karşılık bizim üzere çift para tertibi (dolarizasyon) içinde bulunan bir iktisat kelam mevzusuysa ve maliyet enflasyon yüksek risklerin yarattığı kur artışında kaynaklanıyorsa o vakit merkez bankasının faizi düşürmesi evvel kurları ve akabinde da enflasyonu tırmandırır. Türkiye’de son bir yıldır yaşanan yüksek enflasyon faciasının nedeni, üstteki grafikten açıkça görüldüğü üzere, yükselen risklere ve hasebiyle yükselen kurlara aldırmadan faizi düşürmekle başlamış olan bilim dışı seyahattir.
İşin en berbat tarafı da bu türlü bir küsurda uzunca bir mühlet ısrar edince enflasyon kalıcı hale geliyor. Beşerler, fiyatların gelecekte daha yüksek olacağına inanmaya başlamalarıyla birlikte anlık olarak muhtaçlık duymasalar bile ileride gereksinim duyacaklarını düşündükleri malları bir an evvel almaya çalışmaları talebi yükseltiyor. Böylelikle risk artışından kaynaklanan kurlardaki yükselişin yarattığı maliyet enflasyonu bu kere talep enflasyonuna yol açıyor (öne çekilmiş talep.) Sonuçta enflasyon kendi kendini besleyen bir düzenek halini alıyor ve yerleşiyor.
Açıklanan programa, bütçenin ve KİT’lerin açıklarına, yapılması planlanan harcamalara, risk priminin gidişine, faizlerle enflasyon ortasındaki negatif bağlantıya baktığımda önümüzdeki devirde enflasyonda düşüş sağlayacak tek durumun Aralık ayında yaşanacak baz tesiri olduğunu görüyorum. 2021 yılının Aralık ayında aylık enflasyon yüzde 13,58 çıkmıştı. Bu yılın Aralık ayında enflasyon 3,58 çıksa yaklaşık 10 puanlık bir düşüş olacak demektir. Bundan öteki da enflasyonun düşeceğine ait bir görünüm, en azından şimdilik yok. Buna karşılık riskler ve kur artışından kaynaklanan maliyet enflasyonuna talep istikametli katkıların artacağına ait birçok belirti var.
Böyle bir enflasyonist yapıyı bilakis çevirmek sanıldığı kadar kolay ve kısa periyodik bir iş değil. Bu, harcamaların kısılmasını, faizin artırılmasını, büyümeden fedakârlık edilmesini gerektirecek uzun ve zahmetli bir yol. Türkiye bu cins bir yapıyı 1980’ler ve 90’lar mühletince yaşadı. Lakin 2001 krizinden sonra uygulanan IMF programıyla ve AB’ye tam üyelik müzakerelerin başlamasıyla enflasyonist beklentiler kırıldı ve enflasyon düşürülebildi.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır.