ABD’nin eski Azerbaycan büyükelçisi Matthew Bryza CNN Türk’e verdiği özel röportajda Hilken Doğaç Boran’ın sorularını yanıtlandırdı.
Bryza. Türkiye-Yunanistan bağlantılarından, Ukrayna savaşına, Ermenistan ve Azerbaycan ortasındaki yüksek tansiyondan ABD’nin bu çatışmalardaki rolüne kadar dikkat çeken açıklamalarda bulundu.
Türkiye’nin Yunan tacizini NATO’ya taşıması hakkında ne düşündüğü sorulan Bryza, “Bir NATO üyesinin öteki bir NATO üyesinin jetlerini hava savunma radarları ile işaretlemesi her vakit sıkıntıdır. Bilhassa de bu radarlar Rus yapımıysa… Konuta Türkiye bu türlü bir iddiayı ortaya attı, Yunanistan da reddetti. Türkiye bence sağduyulu davrandı ve argümanlarını, elindeki bilgileri NATO’ya taşıdı ve NATO’nun bu sıkıntıyı içinde çözmesi için bir fırsat tanıdı. Bu, çok sorumlu bir yaklaşım. Bu görüşmelerin özelde yapılması halka açık yapılmasından çok daha hakikat.” dedi ve kelamlarına şöyle devam etti;
TÜRKİYE TANSİYONU DÜŞÜRMEYE ÇALIŞTI FAKAT YUNANİSTAN TIRMANDIRDI
“Şunu da ekleyeyim. Bence Cumhurbaşkanı Erdoğan, Yunanistan Başbakanı Kriakos Miçotakis’in Washington’a gidip Kongre’de yaptığı konuşma yüzünden büyük hayal kırıklığına uğradı. Erdoğan bu konuşmada, Yunanistan’ın Türkiye’nin 40 yeni ABD F-16 jeti ve 79 modernizasyon kiti almasının aleyhinde lobi yapmayacağı tarafındaki “ortak anlayışın” ihlal edildiğini düşündü. Bence Cumhurbaşkanı Erdoğan F-16 muahedesini, Rus imali S-400’lerin alınmasından sonra ABD’nin Türkiye’yi F-35 programından çıkarması ile yükselen tansiyonu düşürmek için bir yol olarak görüyordu. Yani burada bir tesir, reaksiyon durumu kelam konusu. Bence Türkiye tansiyonu düşürmeye çalışıyordu lakin Başbakan Miçotakis olayı tırmandırdı. Bunun üzerine Erdoğan natürel ki memnuniyetsizliğini ve öfkesini halka açık bir halde lisana getirdi. Bu da Yunanistan’ın Türk jetlerine kilitlenme argümanlarına kadar geldi. Umarım NATO bu tansiyonu düşürebilir. “
“RUSYA’NIN BUI SAVAŞI KAZANMA TALİHİ OLDUĞUNU DÜŞÜNMÜYORUM”
Kiev’in yakın vakitte başlattığı taarruz ve bunun diplomatik tahlile tesirleri üzerine de değerlendirmelerde bulunan Bryza,”Bence lider Putin Rusya’nın kazandığını, Ukrayna’yı bombardımanla yok ederek daha fazla toprak kazanabileceğini düşündüğü vakit müzakereye yanaşmıyordu. Artık işler değişti.” dedi.
Putin’in Ukrayna’nın Rus işgal gücünü alt edip büyük bir kısmını yok etmesine çok şaşırdığını belirten eski büyükelçi, “Rusya’nın bu savaşı kazanma talihi olduğunu düşünmüyorum. Bir çıkmazın ötesine gidilebilecek mi? Bunu göreceğiz. Şayet durum çıkmaza dönerse o vakit müzakere ihtimali daha da artar. Geçtiğimiz Mart Türkiye’de ortaya çıkan tahlil üzerinden devam edileceğini düşünüyorum. Rusya, 24 Şubat’tan bu yana işgal ettiği topraklardan çekilir. Ukrayna jeostratejik olarak tarafsız kalma, NATO’ya girmeme kelamı verir. Daha sonra taraflar Kırım ve Donbas’ın türel durumu hakkındaki müzakereleri 15 yıl erteleme kararı alır. Lakin Ukrayna askeri avantajını bastırmayı sürdürür, Rus ordusunu yok ederse Donbas ve Kırım dahil tüm topraklarını geri alana kadar savaşmaya devam etmek isteyecektir. ” tabirlerini kullandı.
“AVRUPA ŞİMDİYE KADAR DAYANDI FAKAT HAVALAR SOĞUYUNCA NE OLACAĞINI GÖRECEĞİZ”
Avrupa’nın şimdiye kadar Rusya’ya karşı cesaretli bir tutum aldığını belirten Bryza şunları söyledi;
“Batı yaptırımları ve bilhassa ABD’den gelen askeri takviyesi sürdürdükçe Ukrayna kaybetmeyecek, Rusya kazanamayacak. Ya çıkmaza girilecek ve müzakere edilecek ya da direkt Ukrayna kazanacak. Şimdiden hangisi olacağını söylemek güç. Avrupalılar şu ana kadar çok cesaretli davrandı. Almanya bile. Doğal gaz depolarını planlanandan evvel %80-85 düzeyine kadar doldurdular. AB Komitesi lideri von Der Leyen’e nazaran bu kışı Rus gazı olmadan geçirmeye hazırlar. Lakin Rus gazı olmazsa kış güç geçecek. Almanya’da fabrikalar kapanacak. Bence haneler ısıtmadan mahrum kalmayacak. Lakin fabrikalar kapanacak, münasebetiyle iktisat yavaşlayacak, beşerler işinden olabilir. Yani gerçek sınama bu olacak. Lakin tıpkı vakitte Rusya da doğal gaz gelirine muhtaç. Onlar da fakat bir yere kadar dayanabilir. Bunların hepsi şuna işaret ediyor. Lider Putin klasik büyük Rus önder atılımını yapıyor. Kendi halkının Avrupalıların kabul edeceğinden daha fazla zorluğa dayanabileceğini varsayıyor. Rus başkanların klâsik yaklaşımı bu. Bence bu çok dehşetli. Lakin olay bundan ibaret. Avrupalılar şimdiye kadar dayandı, lakin hava soğudukça ne olacağını göreceğiz.”
AZERBAYCAN VE ERMENİSTAN ORTASINDA YAŞANAN ÇATIŞMA
Matthew Bryza Hilken Doğaç Boran, “Bildiğiniz üzere Azerbaycan ve Ermenistan ortasında 2020 savaşından bu yana en büyük çatışmalar yaşandı. İki taraf da büyük zayiat verdi ve birbirlerini suçladı. Sizce durum daha da tırmanacak mı? Şayet tırmanırsa denetim altında tutmak için ne yapılmalı?” sorusuna ise şu biçimde yanıt verdi;
“Bence daha tırmanmayacak. Kimse bu sefer birinci kimin ateş ettiğini bilmiyor. Zira bu, çatışmanın başlangıcı olarak hangi tarihi aldığınıza nazaran değişir. Evet karşılıklı büyük bir bombardıman oldu, 200’ün üstünde Ermenistan, 100’e yakın Azerbaycan askeri ölmüş olabilir. Bu dehşetli. Lakin şimdi resmen belirlenmemiş huduttaki bu çatışma aylardır devam ediyor. Hatta bir yılı aşkın müddettir devam ediyor. Ve iki taraf başkanlarının kelam verdiği şeyi yapana kadar da devam edecek. Memleketler arası sonların belirlenmesi ve bir barış antlaşması için masaya oturmaları gerek.
Azerbaycan barış ve tekrar inşa sürecine geçmek istiyor. Bu yüzden geri alınan topraklarındaki altyapıya milyarlarca dolar yatırım yapıyor. Buradaki muazzam yatırımı ve inşaat projelerini şahsen gördüm. Azerbaycan 10 Kasım 2020’de 11 Ocak 2021’de Ermenistan ve Rusya ile ortak altyapı kalkınma muahedeleri imzaladı. Zira Azerbaycan bu kalkınmanın çıkarına olduğunu biliyor. Bildiğimiz iki şey daha var.
Başbakan Paşinyan ilerleme konusunda samimi. Daha da değerlisi siyasi rakipleri, ki bunların ortasında ABD ve Fransa’daki Ermeni diasporası mensupları da var, Ermenistan’ın kabul etmeye zorlandığı kaideler altında bir barış istemiyor. Onlar Paşinyan, Aliyev ve Putin’in Kasım 2020’de mutabakata verdiği barış açıklamasından çekilmek istiyor. Çatışmanın sürmesini istiyorlar. Bence bu son çatışmayı da onlar körüklüyor. Paşinyan istemiyor, Aliyev istemiyor, muhalefet istiyor olabilir fakat Ermenistan’ın bu türlü bir savaşı sürdürecek askeri kapasitesi yok. Rusya da mutlaka istemiyor. Rusya ve Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü’nün Paşinyan’ın askeri müdahale talebini reddetmesi de bunu kanıtlıyor.
Örgüt, bir grup gözlemcilerin ya da bir misyonun gönderilmesine karar verdi lakin asker göndermediler. Ermenistan da haklı olarak bunun Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü’nün “Kolektif Güvenlik” kararını ihlal ettiğini söylüyor. Yani Paşinyan’a karşı olan birtakım kesitler dışında kimse savaşmak istemiyor. Kendisi de zati onları bir buçuk yıl evvel meclis seçimlerinde yendi. “
PELOSİ’NİN ERMENİSTAN ZİYARETİ
Bryza ABD Meclis Lideri Nancy Pelosi çatışmalardan çabucak sonra Ermenistan’a gitmesinin çatışmalar konusunda ‘kesinlikle yardımcı olmadığını’ belirterek “Dışişleri Bakanı Blinken New York’ta Azerbaycan Dışişleri Bakanı Bayramov ve Ermenistan Dışişleri Bakanı Mirzoyan ile bir ortaya geldi. Görünen o ki ABD’nin Yürütme organı dengeyi tekrar tahsis etme muhtaçlığı hissetti. Bu istikrar, Temsilciler Meclisi Başkanı’nın tek bir tarafı destekleme kararıyla bozulmuştu. ABD tarafsız bir arabulucu olmaya çalışıyor.” dedi.
Bryza kelamlarına şöyle devam etti;
“Şunu da unutmamalıyız. Lider Pelosi’nin Ermenistan ziyareti sırf kendisinin duruşunu temsil ediyor. Kendisi ABD hükümetinin bağımsız bir kolunun yarısını yönetiyor. Temsilciler Meclisi, yani Kongre’nin yarısı. Dış siyaset ABD Kongresi tarafından belirlenmez. Yürütme tarafından belirlenir. Onun başında da ABD lideri vardır. Dış siyasetin başında da Dışişleri Bakanı vardır. Kongre bu süreci etkilemeye çalışır. Lider Pelosi de bunu yapıyor. Lakin aslında iç siyasete oynuyor. Amerika’daki Ermeni toplumunun kuvvetli olduğu Kaliforniya’daki seçmenleri maksat alıyor. Zira Kasım’daki orta seçimleri düşünüyor. Bakan Blinken’ın ABD’nin tarafsız olduğu ve kalıcı bir barış için iki tarafa da elinden gelen yardımı yapmaya hazır olduğu fikrini yine kurmaya çalışması epey yararlı.”