ARİF AY
Cahit Zarifoğlu’nun “Hızla Akan Mızrak / Bütün Şiirleri”ni (Ketebe Yayınları, 2022) tekrar okudum. Her okuyuşta beşerde yeni hayaller, yeni çağrışımlar, yeni hisler uyandıran âlâ şiirler üzere, onun şiirleri de beni yeni keşiflere, bulgulara ve algılara götürdü. Üstelik her seferinde yeni yazılmış intibahı veren bir tazelik var bu şiirlerde. Bu tazelik, onun şiiriyle kişiliğinin ayrılmaz bir bütünlük oluşturmasından kaynaklanmaktadır. Cahit Zarifoğlu, hayatıyla, kişiliğiyle şiirine dâhil olmuş ender şairlerden biridir. Onun şiiri, onun hayatının bütün safhalarını içinde barındırır ve her sözcüğün, her dizenin altında -kazdığınızda- onun mukadderatının kazaya dönüştüğü sahnelere şahit olursunuz. “İşaret Çocukları”ndan “Korku ve Yakarış”a tüm şiirleri kırk yedi yıllık hayatının çalkantılarını, iniş çıkışlarını; çocuk, çocukluk, anne, baba, bayan, tabiat, dağ, aşk, vefat, vakit, yalnızlık, geçmiş ve gelecek, inkâr ve teslimiyet, varlık ve yokluk, aile ve sofra, küfür ve iman imgeleri üzerinden tüm insanlığı da içine alan “Ne çok acı var” tespitine götürür onu. “ah şu yalnızlık / kemik üzere / ne yana dönsen batar” kelamı ile “Ne çok acı var” kelamı insanlık ismine ıstırap çeken ruhun sesidir onda.
Cahit Zarifoğlu’nun şiiri, beşerî istikameti yüklü olan bir şiirdir. Zira, onun şiirinde insan, günahıyla, sevabıyla, daha doğrusu her hâliyle yer alır. Metafizikle beşerî olan ortasında daima bir gelgit kelam mevzusudur. Metafiziğe yönelmeler ve sıçramalar da suratını tekrar bu beşerî olandan alır. İnsanın beşerle, insanın Allah’la, insanın tabiatla, insanın tarih ve uygarlıkla olan bağlantısı, şiirinin geniş coğrafyasını oluşturur Cahit Zarifoğlu’nun şiiri. “Yasin okunan tütsü tüten çarşılardan / Geçirdi babam / Başında yağmur halkaları” dizeleriyle başlayan “İşaret Çocukları”ndan “Yüklenip geliyor gökyüzü konutumuzdan yeryüzümüze / Lisanımıza onur veren kelime” ile başlayan “Korku ve Yakarış”a kadar uzanan şiir çizgisinde beşerî yoğunluk vakit zaman yerini metafizik yoğunluğa bıraksa da beşerî olanın yükünü hissetmemiz mümkündür yeniden de. Beşerî olandan metafiziğe kaydıkça, telaffuzunda de besbelli bir değişiklik görülür şairin. Kelam gelimi, “Yedi Yedi Hoş Adam”da biçimsel olarak dizelerin kırılmasından, mananın ötelenmesine karşılık, “Menziller” ile “Korku ve Yakarış”ta telaffuzda bir açıklığa, duruluğa, manası açık etmeye geçildiğini, bu değişimin Yunus üzere söyleme isteğinin bir sonucu olduğunu söyleyebiliriz. Çağdaş şiir şekline yerli bir öz ve duyarlık giydirdiği “İşaret Çocukları” ve “Yedi Hoş Adam”dan sonra kadim şiir geleneğimizle örtüşen “Menziller” ile “Korku ve Yakarış” kitaplarıyla Yunusça söyleme isteğini gerçekleştirmeye çalıştığı görülür Cahit Zarifoğlu’nun. “Benim şiirimde Hadis-i Şerifler, Ayetler, Tasavvufî Menkıbeler, İslâmî davranış biçimleri, haller, kabuller, redler, suda erimiş madenler gibidir” der.
ZARİFOĞLU ŞİİRİ BAZEN BİR ZİKİRDİR
Tüm bunlarla birlikte, Cahit Zarifoğlu’nun şiiri, uygarlık bedellerinden kopartılmış, horlanmış, ezilmiş, zulme uğramış, hakkı yenmiş, ruh dinginliğini yitirmiş, kendi kendisiyle, ailesiyle, etrafıyla, içinde bulunduğu dizgeyle çatışan ve bu çatışmasını muhakkak gayelere yöneltmeye çalışan insanın ya da insanların şiiridir. Dolaysıyla onun şiiri, bazen bir zikir, bazen bir yakarış, bazen bir ürperiş, endişe, bazen bir yalnızlık, bazen bir vefat hâline tekabül edebilir.
Cahit Zarifoğlu, ta baştan beri standart lisanın dışına çıkarak, hatta o lisanı bozarak kurar şiirini. Üstelik bu işi, standart lisanın dışına çıkmayı, o lisanı bozmayı evvelden tasarlayarak yaptığı da söylenemez. Kendisinin belirttiği üzere: “içi(n)mden o denli söylemek geldiği için” o denli söyler. Tıpkı şu “Babamı yürümek” dizesinde olduğu üzere. O, çocuk saflığı ve hayreti ile dünyaya bakan bir şairdir; şiiriyle de okuru bu saf algı ve hayretin oluşturduğu bir dünyanın içine çeker: “Sesimi bir dağ zannet / Irmağa ver haberi / Yangına yanlışsız sürünen haberi / Güneş beni saklar / Sen alnımdaki dumanı hafriyat / Kemiğimin geleceğini düşün beni yont alıştır” Akıl şiirinin önüne geçip, şiirini bükmez, ehlileştirmez. Bu yüzden onun şiirinin yabaniliğe çalan bir yanı vardır. İçinden geldiği üzere muharrir. Kimi şiirleri insanın üzerinde huzursuz edici bir tesir bırakır: “Oyluk etlerinden mavzerler çıkaran / sofralardan palalarla kalka…” dizelerinde olduğu üzere. Masal kurmadaki ve masal anlatmadaki yeteneği, şiirinin masalsı lisanını ve dünyasını oluştururken, onu şiir tarihimizin içinde en özgün şairler ortasında anacağımız bir yere oturtur.
Bir şair için elzem olanın, yeteneğin yanında biri de özgürlüktür. Cahit Zarifoğlu kendi özgürlük alanının hudutlarını salt kendisi belirler ve buna hâkim bir duruş ortaya koyar. Zira o, özgürlüğe âşıktı; dağı, rüzgârı, denizi bir de düşleri vardı. Ferhat’ın kentlisi üzere yaşadı. Her türlü hoşluğa âşıktır: “O hoşu bana verseler / tombul kuzuların aşkına / Yaylalara atlas kilim serseler / Tombul kuzuların aşkına (…) Geçiyor bulut geçen ömürdür / Gece mi, saç mı, hayır kömürdür / Şık çoban oldu görseler / Tombul kuzuların aşkına” Onun şiiri, ipi kendi elinde olan, sonsuzluğu, derinliği ve ilahi olanı imleyen bir uçurtmadır adeta.
“BENİM ŞİİRİM ÖZÜ GEREĞİ DOĞALDIR”
Cahit Zarifoğlu, daha birinci şiirlerinde bu toprakların ruhunu yansıtan bir “işaret çocuğu” olarak selamlar bizi. Onun şiiri ağır ağır genişler okurun ruhunda, zihninde ve hayal dünyasında. Bir nesil sevmek ve anlamak için okudu. İkinci jenerasyon severek ve anlayarak okuyor artık. Onun şiir dünyasının kapıları hayatı temaşa etmeyi bilmeyenlere, hayatı tanımak ve anlamak için tefekkür etmeyenlere kapalıdır elbette. Ona nazaran dünya bir şiir deposu. O der ki: “Şiir zati vardır. Ben onu aktarıyorum”. Dolaysıyla onun şiiri doğaçlama bir şiirdir. “Benim şiirim özü gereği doğaldır” kelamı de ona aittir. Rasim Özdenören’in “Cahit Zarifoğlu’nun şiiri kesbî değil, vehbîdir” demesi de bu özelliğe bir işarettir.
“Tepeleme bir şair üzere yaşadım” diyen Cahit Zarifoğlu aşkla gözetler dünyayı, aşkla yaşar: “Yedi adamdan biri bir gün / bir aşk gördü / gereğini belledi / vefat girse de koynuna / Ayırmaz aşkı yanından”
Hiç ustası olmadığını, hiçbir ekole bağlanmadığını, en çok kendisinin tesirinde kaldığını söyleyen şair “En çok okuduğunuz şair kim?” sorusuna “Cahit Zarifoğlu” yanıtını verir. Akif İnan da: “Kanaatimce Cahit’in şiiri muhakkak bir kalıp içerisinde çabucak formüle edilebilecek, anlatılabilecek bir hüviyet taşımıyor. Cahit eski tabirle şair-i maderzat, anadan doğma bir şair idi” derken, Zarifoğlu’nun bu kimseye benzemeyen yanına vurgu yapar.
Cahit Zarifoğlu “Hem şarklıyım ben / Gövdem yara dolu” der. Bu gövde tüm İslam coğrafyasıdır. Bir asırdır yara bere içinde bu coğrafya. Ne yara kuruyor ne de kan duruyor. O, bu coğrafyanın acılarını da şiire döktü: Afganistan’ı, Filistin’i, Hama’yı… “Bunları ben yazmayacaktım da kim yazacaktı?” dedi. “Hama 1982” başlık şiirinde: “O sabah ezan sesi gelmedi camimizden / Korktum bütün beşerler, bütün insanlık adına” diyordu. Yaşasaydı, bugünkü İslam coğrafyasını görseydi, Bağdat’ı Şam’ı, Kudüs’ü görseydi kim bilir ne yapardı… “Filistin bir imtihan kâğıdı / Her mümin kulun önünde” diyordu Cahit Zarifoğlu. İmtihanı kazanan var mı? Öfke bile duymuyoruz. Meğer, içimizde yalnızca imanî bir öfke duysak o bile kâfi. O vakit attığımız taş yerini bulur. “Farz et körsün olabilir / El ele tut / Taş al ve at / Kâfiri bulur” der, Cahit Zarifoğlu. Bize ne Bağdat’tan, bize ne Şam’dan, bize ne Halep’ten, bize ne Filistin’den, bize ne Kudüs’ten diyerek ürettiğimiz münasebetlere sığınıyoruz ve bekliyoruz. Şairin dediği üzere: “Beyrut yengeç kıskacında / Birden fazla Müslüman kâfir yanında / Yaslanmış yastıklara sonunu bekler sinemanın.”
YALNIZ BİR ADAMDIR
Hayatı tepeleme yaşasa da o, büyük yalnızlardan biridir. Onun şiirinin ana temi yalnızlık ve acıdır bir bakıma “-ah şu yalnızlık / kemik üzere / ne yana dönsen batar” bu şiirin başlığı ise “Çağın Küçük Bulanığı”dır. Artık küçük değil, büyük bulanığı oldu yalnızlık bu çağın. Lakin o “İte çakala karşı yârin kapısında” durmasını bildi şiiriyle, yapıp ettikleriyle… Taş Gemi” isimli şiiri kent hayatımızın saçmalığını yüzümüze vuran bir şiirdir: “başınız cenaze / canlı tabutlarınızla / kutupsuz kıblesiz / hangi putun önünden geçmektesiniz” sorusunu çivi üzere çakar zihnimize. O kentte haz uğruna, çıkar uğruna, mevki-makam uğruna, mal-mülk servet uğruna hoşluklar katledilmiştir. Hoşluğun olmadığı yerde insaniyet de yoktur. İnsaniliğin olmadığı toplulukta kulaklar ilahi duyuşa da sağırdır. Zira “biz işte daima soylu yapılar / ıslak taş gemide huysuz / uzakta birinci gülün akrebiyle sevişmekten / bir tek sarı ve sarsılmaz sesine güvendiğimiz / kanaryayı katlettik” der, Cahit Zarifoğlu.
“Yedi Hoş Adam”la lisanın ve şiirin doruğuna ulaşan şair, o doruktan bize bir Köroğlu, bir Dadaloğlu rüzgârı estirir ve sarsar bizi. Heybetli bir duruşun, heybetli şık sesi duyulur: “Bir yara aç boyunlarında / Kolkola durup bağırdıklarında / -yar kurbanım olam / Dağlar önüme durmuş / Ki dağlanam” Gün yârin kapısında durma günüdür. Zira gavur, Müslümana hayat hakkı tanımamaktadır: “Oğlum sen artık / şarapnel üzere yağmalısın / düşmanı güzelce vurmalısın”
“Uyarılan Şair” şiiri tüm şairlerin kulağına küpe olsun. Bu şiirin son kısmını alıyorum buraya: “Yazdıkların şiir değilse kalsın / Cennetse sevdan çık dışarı / Solgun ışıklar sessiz ağaçlar parklarla / O cümbüş gecesini de tak peşine / Yazdığın şiir değilse bırak bunları kalsın…”
Şeyh Galib’den beş yıl fazla yaşadı Cahit Zarifoğlu. İkisinin de sakalına ak düşmemişti şimdi. Pir Galib’in babası Mustafa Reşid Efendi’nin gözyaşları cenaze suyuna karışırken “Ah oğul, bu tahtaya kara sakal yakışmıyor” dediği rivayet edilir. Cahit Zarifoğlu da tıpkı o denli; erken sararmış bir “hazan yaprağı” değil mi? Yeri cennet olsun.