Kahramanmaraş merkezli 11 vilayette tesirli olan zelzele felaketleri, Türkiye’yi sarsarken, ekonomik maliyet bir türlü hesaplanamıyor. Yıkım geniş bir alanda gerçekleşirken, felaketin üzerinden 1 ay geçmesine karşın tam kaba hesaplamalar ve varsayımlar üzerinden yola çıkılınca hesaplamalar da farklılaşıyor. Maliyet hesaplamalarındaki farklılık içeriklerin farklılaşmasının yanında, kimi ekonomistlerin de maliyetlerin karşılanmasında farklı yollar önermesinden kaynaklanıyor.
ABD’li yatırım bankası JP Morgan’ın iddiası hesaplamalarına nazaran, ziyan 25 milyar dolar olurken, Wall Street Journal (WSJ) 50 milyar dolara ulaşıyor.
Dünya Bankası, yıkımın 34,2 milyar dolar olduğunu fakat tüm tekrar inşa, altyapı ve güçlendirme çalışmalarının maliyetinin 100 milyar doları aşacağını açıklıyor.
Birleşmiş Milletler (BM) Kalkınma Programı (UNDP) yetkilileri 6 Şubat’ta gerçekleşen Kahramanmaraş merkezli sarsıntılarına hasar maliyetini hesapladı.
UNDP yetkilisi Louisa Vinton, yaptıkları çalışmaların akabinde, Gaziantep’ten yaptığı açıklamada, depremlerin hasarının 100 milyar doları aşacağını belirtti.
Vinton, Türkiye’de 11 vilayet ve Suriye’de etkilenen bölgelerde çalışmalarının sonucunda, BM’den depremzedelere kaynak oluşturulması gayesiyle gelecek hafta 16 Mart’ta Brüksel’de düzenlenecek bağış konferansında ele alınacağını açıkladı.
Fitch, “Depremin makroekonomik tesiri şimdi ölçülmedi” tabirlerini kullandı.
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings, geçen günlerde yaptığı açıklamada, sarsıntıların yol açtığı ‘operasyonel aksaklıklar’ için Türk şirketlerinin kredi profillerinde etkileme olmayabileceğini belirtti.
Fitch, birinci etapta ihraççı şirketlerin fabrikaları ya da operasyonel varlıklarının değerlendirmenin temelinde olmadığını vurgularken, zelzelenin lojistik ve altyapıya verdiği hasarın hesaplanması içinde çok erken olduğunu açıkladı. Bunun makro iktisada tesirinin de şimdi hesaplanmadığı tabir edildi.
Fitch, kısa vadede tüm uğraşlara rağmen, tüketici talebin ve tedarik zincirleri üzerinde tesirin olacağını da söz etti.
17 Ağustos 1999 zelzelesinin akabinde Türkiye yeni vergilerle tanışmış, sonraki yılları da ekonomik krizlerle geçmişti.
Prof. Dr. Esfender Korkmaz, 2023’te yeni vergilerin gerekmediğini belirtiyor.
Atilla Yeşilada ise yeni vergilerin ya da yüksek vergi oranlarının yolda olduğunu, birinci başvurulan alkol ve tütün eserlerinde vergi artışının ise kâfi olmayacağını belirtiyor. Bunların yanında emisyonun artacağını bunun da enflasyon yaratacağını ekliyor.
PoltikYol’da Alper Budka hesaplamaları ekonomistlere soruyor ve aktarıyor.
Peki neden maliyet hesaplamaları bu kadar farklılaşıyor? Hükümet ekonomik açıdan neler yapabilir ve seçimlere tesiri ne olabilir?
Depremin ekonomik maliyetini ikiye ayırılıyor: Yıkılan alanların alt ve üst yapın olarak tekrar inşası ile ekonomik büyümeye tesirleri.
17 Ağustos 1999’dan bu sarsıntının farkının sanayi yüklü bir bölgede olmaması olduğunu vurgulayan Güldem Atabay, GSMH’de 99’daki üzere yüzde 4-5 değil fakat yüzde 1-1,5 puanlık bir düşüş öngörüyor. Lakin bunun da tekrar inşa ile inşaat bölümü tesiriyle kapanacağını iddia ediyor.
TOKİ inşaatlarının maliyetinin 45 milyar dolar olmasından yola çıkarak, altyapı eklendiğinde TÜRKONFED’in hesabının gerçekçi olduğu görülüyor. Depremzedelerin bu süreçteki gereksinimleriyle 100 milyar dolara çıkabilecek maliyetin 2-3 yıl içinde bütçeyi etkileyeceğini de vurguluyor.
99’da alınmaya başlanan vergilerin fon olarak ayrılması halinde bu periyotta maliyetlerin bir kısmının karşılanabileceği de görülürken, yeni vergilerin getirilme mümkünlüğünü yüksek gören Atabay, tüm yapılanların sonuçta enflasyon baskısını artıracağı aşikar.
Farklılıkların hesaba katılan harcama kalemlerinden kaynaklandığını belirten Arda Tunca, fotoğrafın tamamının da şimdi görülmediğini ekliyor.
Bölgeden dış göçün de net sayılara ulaşılmasını engelleyebileceğini söylerken, Esfender Korkmaz’ın öngörüsü için ‘olması gereken’, Atilla Yeşilada’nın vergilendirme kestirimi için de ‘olacaklar’ olduğunu belirtiyor.
Bölgede yapılacak harcamaların yurt içinde talebi artıracağını ve enflasyon yaratacağını, kaynaklar için para basımının da enflasyonu etkileyeceğini, lakin mevcut ekonomi modelinde kredi düzeneklerinde da sorun olduğu söylüyor.
Seçim sonrası için de ekonomik enkaz nedeniyle gelecek hükümetin her halükarda sorun yaşayacağını söylüyor.
Murat Kubilay da zelzelede oluşan zararın birkaç çeşit olduğunda yola çıkıyor. Birinci olarak alt ve üst yapıdaki hasarlar, ki bunların nevinin de değiştiği bir gerçek. Yıkılan binanın ahır ya da hastane, fabrika ya da aparman olması hesaplamayı farklılaştırıyor.
Alt yapının üst yapı kadar hasar almadığının görüldüğünü belirten Kubilay, ikinci çeşidin ‘ulusal gelir’ bazında olduğunu belirtiyor. Büyümeye etkinin yüzde 3-3,5 aralığında olacağını ve 2023 yılının yüzde 1-1,5 aralığında kalabileceğini belirtiyor. Bu kısımda kaybın 20 milyar kadar olduğunu fakat tüm maliyetlerle 100 milyarı bulabileceğini de ekliyor.
Şehir merkezlerinde çok ağır hasarın olmaması lakin bölgede insanların muhtaçlıklarının uzun süre kamu harcamasında karşılanacağı da hesaplanıyor. İnşa sürecinin de 1-1,5 yıl içinde tamamlanmasının sıkıntı olduğu belirtiliyor.
Vergilerde artışın seçimler nedeniyle sonlu kalacağını öngören Kubilay, son yıllarda eriyen alım gücünün de vergilere pürüz teşkil ettiğini söylerken, kamu harcamalarının enflasyon yaratacağına işaret ediyor ve korkulan sayısı söylem ediyor: 3 haneli enflasyona gidebiliriz.
Prof. Dr. Şenol Babuşcu, maliyeti hesaplarken, birinci olarak kayıplar, akabinde geleceğe tesirleri olmak üzere iki ana ögeden bahsediyor.
Mevcut kayıplarla gelecekteki kayıpları hesaplamak için şimdi erken olduğunu söyleyen Babuşcu, ortalama olarak 50-60 milyar dolar üzere bir ölçü iletiyor.
Enflasyonun sarsıntı felaketi olmaması halinde yıl sonunda 40’lı düzeylerde oluşacağın iddia eden Babuşcu, felaketin gerisinde 60 düzeyine çıkabileceğini iddia ediyor. Ek vergiler beklediğini açıklarken, toplanan 115 milyar TL düzeyindeki yardımın 85 milyarının esasen kamudan geldiğini hatırlatıyor. Memleketler arası kuruluşlardan gelecek olan sayının ise şimdi bilinmeyen olduğunu vurguluyor.
Depremzedelerin 1 ayın akabinde hala birçok eksiği bulunurken, karşı karşıya kaldığımız ekonomik görünümün boyutuyla Türkiye 14 Mayıs ‘ta bir seçime hakikat yol alıyor…
