Gündelik hayat akıp giderken, enflasyondan geriye halkın alım gücündeki erime kalır. Tasarrufu bulunmayan fiyatlı kısımlar, artan enflasyon karşısında, gelirleri sabit kaldığı için tüketimlerini kısmak zorundadır. Geleceğe ait planlar yapamaz, bahtlarına razı olurlar.
Peki ya tasarrufu olanlar? Enflasyon periyotlarında tasarruflar, artan fiyatlar karşısında suyun üzerinde kalabilmek için bir can simidi fonksiyonu görür. Kimi bu tasarruflarla altın, döviz alarak yüzmeye çalışır. Kiminin daha yüksek tasarrufu vardır, bir fon yöneticisi ya da bir yatırım danışmanına güvenir, parasını profesyonellere emanet eder. Bankaların özel bankacılık hizmetleri de yüksek ölçüde mevduatı bulunanlara bu hizmeti verir.
Böylece tasarrufu olmayan fiyatlı kısımlar, suyun tabanına batarken, tasarrufu olanlar yüzmeye çalışır. Tasarrufunuz ne kadar yüksekse, can simidiniz o kadar dayanak olur yüzmenize. Bu nedenle enflasyon, fiyatlı bölümlerin canına kast etmekten farksızdır. Bu esnada ekonomik büyüme, fiyatlı bölümler dışındaki toplumsal sınıfların hanesine yazılır.
***
Bu vahim ekonomik hastalığın tedavisinde yaşanacak yan tesirler de tüm ekonomiyi sarsacak güçtedir. O kadar ki, sanki tedaviyi ertelesek mi diyebilirsiniz. Türkiye’de enflasyon artık tedavisi ertelenmek zorunda kalan bir hastalığa dönüşmüş olabilir. Bunun nedenlerini açıkça konuşmak gerekir.
1- Enflasyon düşerken işsizlik artar
Türkiye, mevcut ekonomik büyümesini enflasyona borçlu. Zira, işletmeler için yarın üretim yapmak bugün üretmekten çok daha maliyetli. O halde, gelecekteki üretimi, erkene çekmek daha avantajlı. Bu durumda ortaya çıkan üretim fazlası stoklarda bekleyebilir. Stoklardaki eserleri enflasyon nedeniyle durduğu yerde bedelinin artması, stok maliyetlerini de telafi edecektir. Hasebiyle enflasyon üretimi kışkırtır, büyümeyi tahrik eder. Hakikaten, Türkiye iktisadı tam gaz büyümektedir. Enflasyonun düşmesi beklentisi bile büyümeyi yavaşlatır. Büyümenin yavaşlaması ise işsizliği artırır.
İktidar, 31 Mart 2019 seçimlerine, TCMB’nin uyguladığı enflasyonu düşürme programıyla girdi ve bunun sonucu büyük bir seçim hezimeti oldu. İşsizliğin yüzde 15’e dayandığı o günkü koşulları deneyimleyen Tayyip Erdoğan, birinci fırsatta TCMB idaresini vazifeden aldı. Zira işsizlik, enflasyona nazaran, çok daha süratli politikleşir. Sonuçları, sandığa çok daha sert yansır. Buradan hareketle, “iktidar enflasyonu seçimlere kadar düşürmeyecek” demek yanlış olmaz. Düşüremeyecek değil, düşürmeyecek…
2- Enflasyon düşerse şirketlerin bir kısmı batar
Enflasyonlu bir iktisat idaresi, buzlu yolda, zincirsiz bir arabayı, tam gaz sürmeye misal. Bu ortamda frene sert asılmak da kazayla sonuçlanır. İktidara geldiniz ve vadettiğiniz üzere Merkez Bankası’nı bağımsız bıraktınız diyelim. Bu durumda, birincil amacı enflasyonu düşürmek olan Merkez Bankası, faizleri sert formda artırarak, piyasaya pompaladığı parayı kısar. Geçmişte, düşük faizle çekilen krediler, bu ortamda yapılandırılamaz ya da yüksek faizle yapılandırılmak zorunda kalır. Artan finansman maliyeti altında ezilen, küçük ve orta ölçekli işletmelerin bir kısmı bu ortamda borçlarıyla birlikte batar. Bu nedenle, bu derece sert halde uygulanan gevşek para siyasetini, birebir sertlikte sıkılaştırmak kazaya neden olacağı için, enflasyon düşürülmemelidir. Düşmemelidir değil, düşürülmemelidir…
3- Döviz kurları düşerse, Türkiye batar
Herkesin gözü döviz kurlarında. CDS 900’e dayanmış durumda. Bu ortamda, muhalif kamuoyu, iktidarın değişmesinin akabinde yüksek seyreden döviz kurlarının aşağı düşeceği beklentisi içinde. Ancak döviz kurlarının düşmesi beklendiği üzere olumlu tesirler yaratmayabilir.
İhracat yapan firma sayısı, döviz kurlarının yükseldiği son 7 yılda süratle artıyor. Türkiye iktisadı, bu mühlet içinde tam gaz dışa açılıyor. Son 7 yılı geçelim, yalnızca son 3 yıla bakalım. Ticaret Bakanlığı’nın datalarına nazaran 2019’da ihracat yapan firma sayısı 84 bin 394, 2021’de ise bu sayı 96 bin 158’e çıkıyor. Tıpkı halde ithalat yapan firma sayısı da artıyor.
Döviz kurlarının sert biçimde düşmesi halinde, bu firmaların büyük kısmı kepenk kapatır. Denebilir ki, dışarıya satacağına içeriye satsın. Ama fiyatlı kısımlar enflasyon karşısında uzun müddettir ezildiği için, orta sınıf tasfiye edildiği için, ihracatçı firmaların ürettiği malı içeride talep edecek bir pazarımız yok. Bu durum, döviz kurlarının düşmesi halinde bir resesyonla sonuçlanacaktır.
İhracatçı firmalar batarsa batsın da denebilir. Ama ihracatın ekonomik büyümeye katkısı yükselen döviz kurları nedeniyle yıldan yıla arttı. Yüksek ölçülü kredilerle bu işlere giren dal düşünüldüğünde ihracatın azalması demek, ihracatçı firmalardan türeyen bir borç krizini de tetikleyecektir.
Ya istikrarsız bir rejim ya da despotik bir düzen
Bu 3 unsur, iş dünyasının bildiği ama halk bölümlerinin bilmediği sırlardan. Tıpkı anda hem enflasyonu hem de işsizliği düşüreceğini, bunu yaparken döviz kurlarını düşürüp, buna karşın ihracatı artıracağını söylemek çok tezli. Buna karşılık muhalefetin savı bu. Bu argüman, beraberinde çok kapsamlı ve “devrimci” (evet devrimci!) bir programı da kural koşuyor. Ama, muhalefetin üzerinde uzlaştığı bir program şimdi yok. Lakin birtakım prensipler var. Bu unsurlardan yola çıkarak anladığımız o ki, özgür piyasa kurallarına riayet edilecek, Merkez Bankası bağımsızlığı tesis edilecek.
Eğer bu yapılırsa, muhalefet, hür piyasa kurallarına riayet ederek, Merkez Bankası bağımsızlığına hürmet duyarak, bir iktisat programını hayata geçirir ve enflasyonu düşürmeye odaklanırsa, üstte saydığım 3 unsurla karşı karşıya kalırız. Bu durumda, 13’üncü cumhurbaşkanı kim olur bilmem fakat 5 yıllık misyon mühletini tamamlayamayacağını söyleyebilirim.
Siyasi iktidar, Türkiye iktisadını bir ulusal güvenlik krizi haline getirdi. İktisadın gidişatı, bir harikulâde durum olarak kavranmazsa, ülkenin gelecek on yılı ya enflasyona heba edilecek, 90’lardaki üzere istikrarsız bir rejim yaratılacak ya da iktidar değiştikten 2-3 yıl içinde despotik bir nizam yine kurulacak.