TBMM’nin üçüncü büyük siyasi partisi olan Halkların Demokratik Partisi (HDP) kapatılma riski ile karşı karşıya iken, kapatılmış pek çok emsal siyasi oluşumun köklerinden gelen parti geçmişten günümüze kıymetli pek çok dönüm noktası yaşadı.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın kapatma davası kapsamında HDP’nin Hazine yardımı hesaplarına bloke konulması talebini Anayasa Mahkemesi (AYM) 5 Ocak’ta kabul ederken, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Bekir Şahin de kapatma davasının temeline ait kelamlı beyanını 10 Ocak Salı günü yaptı. Şahin, sonrasında gazetecilere yaptığı açıklamada da, “HDP’nin terör örgütü ile alan bağının milletçe bilinen bir gerçek olduğunu” savundu.
HDP’nin kapatılıp kapatılmayacağı, kapatılması durumunda partinin yaklaşan seçimler öncesinde nasıl bir yol takip edeceği ve seçimde alacağı tavır, şu anda siyasetteki pek çok kilit için oynadığı anahtar rol açısından değer taşıyor.
HDP’nin geldiği siyasi gelenek ve kapatılan partiler
HDP şu anda yüz yüze olduğu kapatılma riskine ve siyasi engellemelere yabancı olmayan siyasi gelenekten geliyor.
HDP kurulmadan evvel siyasette yer alan Halkın Emek Partisi (HEP), Demokrasi Partisi (DEP), Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP), Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), Demokratik Toplum Partisi (DTP) üzere partiler kapatılarak, bu partilerin yöneticileri yahut üyelerinin büyük kısmı tutuklandı ya da siyasetten men edildi.
Bu gelişmelerin akıllardan çıkmayan bir örneği 16 Haziran 1994’te ortalarında Leyla Zana, Hatip Dicle, Ahmet Türk, Sırrı Sakık üzere isimlerin bulunduğu DEP milletvekillerinin TBMM’den zorla çıkarılarak gözaltına alınmasıyla yaşandı. DEP, 1991 yılında HEP’in kapanması ihtimaline karşılık kurulmuştu ve 1990’da kurulan HEP’in 1993’te kapatılması üzerine HEP’li milletvekilleri DEP’e geçmişti.
1994 Türkiye lokal seçimlerine katılmasına müsaade verilmeyen DEP, 16 Haziran 1994 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. Partide faaliyette bulunan isimler ise 11 Mayıs 1994’te kurulmuş olan Halkın Demokrasi Partisi’ne geçti.
Halkın Demokrasi Partisi yahut kamuoyunda bilinen ismi ile HADEP, 1995 ve 1999 genel seçimlerine katılıp değerli oranda oy alırken, 1999 yılındaki mahallî seçimlerde ise 37 belediye başkanlığı kazandı. Ancak parti 13 Mart 2003’te “yasa dışı faaliyetlerin merkezi” olduğu münasebeti ile AYM tarafından kapatıldı.
1997 yılında ise Demokratik Halk Partisi (DEHAP) kuruldu. DEHAP 1999 seçimine katılmazken, 2002 seçimlerinde yüzde 6,23 oy alarak 50’nin üzerinde milletvekili çıkardı. Lakin yüzde 10 seçim barajı nedeniyle Meclis’e milletvekili gönderemedi. 2004 yerel seçimlerinde ise DEHAP, SHP, Özgür Parti, SDP, ÖDP, EMEP bloku ortak hareket ederek 5 vilayet, 33 ilçe, 31 belde belediye başkanlığı kazandı.
Bu ortada hakkında kapatma davası açılmış olan DEHAP bu dava sonuçlanmadan 19 Kasım 2005’te 3. Harikulâde Büyük Kongresi’nde kendini feshetti. Bu kararın akabinde ise Demokratik Toplum Partisi (DTP) devri başladı.
9 Kasım 2005 tarihinde kurulan DTP hakkında kuruluşundan iki yıl sonra Kasım 2007’de kapatma davası açıldı. Bu ortada DTP 22 Temmuz 2007 genel seçiminde yüzde 10 baraj pürüzünü aşmak için bağımsız adaylarla seçime girdi ve 20 milletvekili çıkararak Meclis’te grup kurdu. Parti, 29 Mart 2009 yerel seçimlerinde ise 99 belediye başkanlığı kazandı.
DTP, Anayasa Mahkemesi tarafından 11 Aralık 2009’da kapatılırken, 37 şahsa 5 yıl siyaset yasağı getirildi, Genel Lider Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk’un milletvekillikleri düşürüldü.
Bu ortada DTP’nin kapatılması ihtimaline karşı 2 Mayıs 2008’de Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) kuruldu. Kapatılan DTP’nin genel merkezine taşınan BDP, eski DTP’lileri partilerinde siyaset yapmaya çağırdı ve DTP’nin siyasi yasaklı dört belediye başkanı haricindeki 94 belediye lideri 23 Aralık 2009’da BDP’ye katıldı. Ayrıyeten eski 19 DTP’li milletvekili ve İstanbul bağımsız Milletvekili Ufuk Uras 25 Aralık 2009’da BDP’ye geçerek mecliste küme kurdu.
BDP milletvekilleri Haziran 2014’te aldıkları kararla Halkların Demokratik Partisine (HDP) katıldı ve 11 Temmuz 2014’te ise isim değişikliği yaparak Demokratik Bölgeler Partisi ismini aldı.
HDP seçime girdi, kabinede yer aldı
HDP, 2012 yılında Kürt siyasi hareketi ile Türkiye solunun bazı parti ve örgütlerini bir ortaya getirerek kuruldu. Bu kapsamda HDP, Barış ve Demokrasi Partisi, Devrimci Sosyalist İşçi Partisi, Ezilenlerin Sosyalist Partisi, Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi, Yeşiller ve Sol Gelecek üzere partiler için çatı partisi oldu. Parti 2014 seçimlerine ise Selahattin Demirtaş’ın eş başkanlığında “Türkiyelileşme” vaadi ile girdi.
2014 cumhurbaşkanlığı seçiminde partinin adayı olan Genel Lider Selahattin Demirtaş yüzde 9,76 oy oranına ulaştı.
Demirtaş’ın 2014 yılındaki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bu kadar yüksek oy almasıyla birlikte parti 7 Haziran 2015’te yapılan genel seçime parti olarak girme kararı aldı. Demirtaş’ın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik olarak “Seni lider yaptırmayacağız” sloganı ile girdiği seçimde HDP yüzde 13,1 oy alarak 80 milletvekili çıkardı. Bu seçimde, AKP 2002’de iktidara geldiği günden bu yana birinci sefer tek başına hükümet kurmayı başaramadı.
Dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu’nun koalisyon görüşmelerinin başarısızlıkla sonuçlanmasının akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ülkeyi yine seçime götürme kararıyla 28 Ağustos 2015’te bir seçim hükümeti kuruldu. Davutoğlu’nun başbakanlığındaki seçim hükümetine CHP ile MHP’nin bakanlık vermemesi üzerine iki HDP’li bakan da kabinede yer aldı.
Öte yandan AKP’nin İmralı’daki PKK lideri Abdullah Öcalan ile başlattığı, PKK’nın Mart 2013’de fiili ateşkesi ile başlayıp 2015 yılının yazına kadar devam eden tahlil sürecinde HDP de değerli rol oynadı.
7 Haziran-1 Kasım dönemi
2015 yılının Haziran ayından Kasım’daki seçime kadar geçen ve hâlâ bilinmeyenlerle dolu olarak görülen bu sancılı periyodun birinci işaretlerinden biri 7 Haziran’ın çabucak öncesinde 5 Haziran’da gerçekleşti.
Diyarbakır’da HDP’nin seçim mitingine yapılan ve IŞİD tarafından üstlenilen bombalı taarruzda 5 kişi ömrünü yitirirken, 400’e yakın kişi de yaralandı.
HDP 7 Haziran seçim sonuçları ile TBMM’deki sandalye dağılımını ve hükümet kurma kapasitesini tümüyle etkiledi.
Seçimden kısa bir müddet sonra PKK ise yol kesme, şantiye basma çeşidi hareketlerine tekrar başladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da 17 Temmuz 2015’te, daha evvel AKP ve HDP’lilerin iştirakiyle açıklanan tahlil sürecine ait 10 unsurluk ‘Dolmabahçe Mutabakatı’nı tanımadığını söyledi. Akabinde bir müddettir karşılıklı olarak yapılan sert açıklamalarla aslında yalpalayan tahlil süreci rafa kalkmış oldu.
7 Haziran seçimlerinden sonra beş ay boyunca Türkiye, tahlil sürecinin çöktüğü, gerisi gerisine kanlı terör aksiyonlarının yaşandığı bir periyoda şahit oldu. Bu atmosferde 1 Kasım’da tekrar seçime gidildi.
AKP, yüzde 49,5 oy ve 317 milletvekili ile sandıktan tek başına iktidar olarak çıktı. HDP ise seçim barajını kıl hissesi aştı ve yüzde 10,7 oy aldı.
2015 yılının son günlerinde 28 Aralık’ta Diyarbakır ve Ankara Cumhuriyet başsavcılıkları, Selahattin Demirtaş hakkında “özerklik” konusundaki açıklamaları ile 2014’teki Kobani olayları nedeniyle soruşturma başlattı.
Dokunulmazlıklar kalktı: Demirtaş ve Yüksekdağ’a tutuklama
Gerginliğin siyasi ayağındaki değerli bir dönüm noktası, ortalarında Demirtaş ile HDP’nin diğer Eş Başkanı Figen Yüksekdağ’ın da olduğu 50 HDP milletvekilinin dokunulmazlığının 20 Mayıs 2016 günü TBMM’de kaldırılması oldu.
Çalkantılı bir devirden geçen Türkiye’de 2016 yılının 15 Temmuz’undaki darbe teşebbüsü partileri kısa bir müddet de olsa birleştirdi. TBMM’de HDP’nin de katıldığı ortak açıklama ile darbe teşebbüsü kınanırken, periyodun Başbakanı Binali Yıldırım “Gece boyunca sergilenen çalışma yeni bir sürecin de başlangıcıdır” dedi. Lakin o geceki işbirliği uzun sürmedi ve HDP Yenikapı’da düzenlenen mitinge davet edilmedi.
Darbenin akabinde ilan edilen İnanılmaz Hal (OHAL) devrinde çıkartılan Kanun Kararında Kararnameler ile Eylül 2016’da 28 belediyeye kayyum atandı. Kayyum atanan belediyelerin liderlerinden 24’ü PKK-KCK ile 4’ü de darbe sonrası soruşturması kapsamında Gülen yapılanması ile ilişkilendirildi.
Kayyum atamalarının devam ettiği süreçte HDP’li kimi belediye liderleri tutuklanırken, dokunulmazlıkları kaldırılmış olan HDP milletvekillerine 4 Kasım 2016’da düzenlenen operasyonlarda 12 siyasetçi gözaltına alındı. Eş liderler Demirtaş ve Yüksekdağ ile 9 vekil tutuklandı.
2017 yılının birinci aylarında ve ilerleyen süreçte çok sayıda HDP’li milletvekili ve parti çalışanı tutuklanırken, kimileri daha sonra hür bırakıldı.
HDP’ye yargı kıskacı
24 Haziran 2018’de düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçiminde HDP’nin adayı cezaevindeki Demirtaş olurken, parlamento seçiminde HDP bir defa daha barajı aşarak Meclis’e girdi.
Bir yıl sonra Mart 2019’da yapılan lokal seçimler ise HDP’li seçmenlerin de oylarıyla İstanbul ve Ankara üzere kimi kıymetli büyükşehirleri muhalefetin kazanması ile sonuçlandı. HDP, daha evvelce kayyum atanan 96 belediyeden 48’ini geri alırken, yenilenen İstanbul seçimlerinde AKP’nin ikinci kere yenilmesi HDP oylarının kıymetini bir defa daha gösterdi.
Yerel seçimin akabinde birkaç ay geçmesiyle HDP’nin kazandığı belediyelere tekrar kayyum atanmaya başlandı. Kayyum atamalarına reaksiyon olarak izleyeceği tavrı tartışan HDP meclis ve belediyelerden çekilmeme kararı aldı ve “demokratik çabayı sürdüreceğini” duyurdu.
2020 yılının Ekim ayı başında ise 6-8 Ekim 2014 tarihlerinde yaşanan kamuoyunda “Kobani olayları” olarak bilinen protesto aksiyonlarıyla ilgili olarak aralarında Kars Belediye Başkanı Ayhan Bilgen’in de olduğu 17 HDP’li tutuklandı.
7 Ocak 2021’de ise Kobani iddianamesi kabul edildi. Ortalarında Demirtaş ve Yüksekdağ ile birlikte HDP’li siyasetçilerin yargılandığı davanın birinci duruşması 26 Nisan 2021’de yapıldı. HDP açısından kritik yargı süreçlerinden olan Kobani davasının bir sonraki duruşması Şubat ayında yapılacak.
17 Mart 2021 Yargıtay’ın mahpus cezasını onadığı HDP Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu’nun milletvekilliği düşürülürken, tıpkı günün akşamı HDP için kapatma davası açıldı.
Anayasa Mahkemesi evvel eksikliklerin tamamlanması istemiyle iddianameyi iade ederken, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı iddianameyi yine hazırlayarak tekrar AYM’ye gönderdi. Bu iddianame 21 Haziran 2021’de kabul edildi.
5 Ocak 2022’de ise AYM, partinin hesaplarına süreksiz olarak bloke konulması kararı aldı. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Bekir Şahin’in kelamlı açıklamasının akabinde, partinin kapatılması için açılan davada bir sonraki aşama HDP’nin vereceği kelamlı savunma olacak.