Bir vakitler besinde kendi kendine yeten ülkelerin başında gelen Türkiye’de mutfak masrafları, hem denetimden çıkan enflasyonun bir yansıması hem de dünyada tarım eseri fiyatlarının tepe yapması sonucu giderek artıyor. Buna AKP iktidarında uygulanan yanlış tarım siyasetleri da eklenince vatandaşlar, istikrarlı beslenmesine yetecek besin eserlerine ulaşamaz hale geldi. Temmuz ayında Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran besin fiyatları yüzde 94.65 arttı. Temmuzda tüketici fiyatları endeksi yüzde 2.37 artarken, besindeki artış yüzde 3.5’e fırladı. İstanbul Ticaret Odası’nın Ücretliler Geçinme İndeksi’nde de fiyatlar temmuz ayında yüzde 4.09 yükselirken, besindeki artış ise yüzde 4.83’le onun önüne geçti.
İktisatçı ve Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, Dünya Bankası’nın en son 29 Temmuz’da güncellediği “Gıda Güvenliği” raporuna nazaran Türkiye’nin yüzde 94.65 oranındaki yıllık besin enflasyonuyla 4’üncü sıraya yükseldiğini söyledi. Kozanoğlu, “İlk sırayı buğday sevkiyatının durması nedeniyle Rusya-Ukrayna savaşının vurduğu Lübnan alıyor. 5 milyon kişinin önemli besin güvensizliği ile karşılaştığı Zimbabwe onu izliyor. Latin Amerika ülkelerinde ise daha çok Rusya’nın gübre ihracatının aksamasının olumsuz tesirleri hissediliyor. Aslında çok önemli enflasyon sorunu yaşayan Venezuela besin enflasyonu listesinin 3’üncü sırasında yer alıyor. Besin enflasyonuyla manşet enflasyon farkını gösteren gerçek besin enflasyonu sıralamasında da Türkiye 5’inci sırada bulunuyor” dedi.
Temel besin unsurlarının fiyatında rekor
Temmuzda fiyatı en fazla artan eserler ortasında temel besin hususları yumurtanın yüzde 16.54, pirincin yüzde 12.63, patatesin 9.29, sebzelerin yüzde 8.49, makarnanın yüzde 7.91 ile ön sıralarda yer aldığını vurgulayan Kozanoğlu, şunları söyledi:
“Türkiye’de besinin tüketim sepetindeki tartısı yüzde 25.32. Bu oran dar gelirli yurttaşlar ortasında yüzde 30’un da üzerinde. Son periyotta güç fiyatlarının da artışı hem ulaşım hem de ısınma maliyetlerine yansıyor. Bu nedenle fakirler gelirlerinin yüzde 70’ten fazlasını besin, ulaşım ve (elektrik, doğalgaz, su) faturaları dahil üç kaleme harcamak zorunda kalıyorlar. Bir de borçluların kredi kartları ve gereksinim kredisi borçlarını ödedikleri düşülürse, eğitime, sıhhate, giysi kuşama ayıracak paraları kalmıyor. Türkiye’de ekmek, pirinç, un, bulgur, makarna üzere fakirlerin temel beslenme kaynaklarını oluşturan eserlerin fiyatlarının 2022 içinde yüzde 100’e yakın artması durumu daha da vahim hale getiriyor. Bu bir yandan dünyada hububat fiyatlarının artışının ve döviz kuru tesiriyle tüketiciye katlamalı yansımasının bir sonucu. Bir yandan da Türkiye’nin işlenmiş besin ihracatçısı olmasının yan tesiri. Besin ve İçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu’nun araştırmasına nazaran yılın birinci 5 ayında tarım, besin ve içecek dalı 10.1 milyar dolar ihracat, 8.6 milyar dolar ithalat gerçekleştirdi. Öteki bir sözle, buğday, ham ayçiçek yağı ithal ederken, makarna, un, işlenmiş ayçiçek yağı ihraç ediyoruz. Haliyle TL’nin süratle bedel kaybının da tesiriyle global fiyatlar motamot bizim tüketiciye de yansıtılıyor. Besin eserlerinde KDV’nin yüzde 8’den yüzde 1’e çekilmesinin tesiri de vakitle siliniyor.”
Tarım ithalatında fatura giderek yükseliyor
Haziran ayında tarım eserleri üretici fiyat endeksinin yıllık yüzde 149 artış gösterdiğini vurgulayan Kozanoğlu, “Mazot, tarım ilacı, gübre, yem, tohum tarımdaki aşikâr başlı girdiler ithal yüklü. Kağıt üzerinde besin eserlerinde net ihracatçı görünsek de bu girdiler dahil edilince tablo değişiyor. Döviz kuru ve dolar cinsinden dünya fiyatlarının tesiriyle üretici fiyatları bu yüksek seviyeye geliyor. İster istemez bu maliyetler tüketim eserlerine de yansıyor. Yılın birinci 5 aylık devrinde yalnızca hayvan yemi ithalatının 2.6 milyar dolara ulaştığı görülüyor” dedi.
Dünyada fiyatlar duruldu lakin 882 bin insan açlık riskiyle karşı karşıya
Rusya-Ukrayna savaşıyla fırlayan besin fiyatlarının son aylarda biraz durulmuş göründüğünü söyleyen Kozanoğlu, “Dünya Besin Örgütü’nün (FAO) Besin Fiyat Endeksi haziran ayında yüzde 2.3 gerilese de, hâlâ 1 yıl evvelki seviyesinin yüzde 23.1 üzerinde. Savaştan en fazla etkilenen hububat fiyatları ise son 1 ayda yüzde 4.1 düşse de, Haziran 2021’den yüzde 27.6 daha üstte. Misal eğilimler bitkisel yağlar, süt eserleri ve şekerde de gözlendi. Buna rağmen et ve süt eserlerinde artış devam etti” diye konuştu.
Gıda fiyatlarındaki keskin tırmanmayı yalnızca savaşla açıklamanın imkanlı olmadığına dikkat çeken Kozanoğlu, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“FAO Besin Endeksi Mayıs 2020 ile Mayıs 2021 ortasında da yüzde 40 artış sergilemişti. Birincisi, pandemide navlun fiyatlarının artışı, göreli ucuz bir kategori olan besin taşıma maliyetlerini düzgünce üst çekmişti. İkincisi, global iklim değişikliğine bağlı sert hava hareketleri başta Çin ve Hindistan birçok ülkenin tarım üretimini olumsuz etkilemişti. Üçüncüsü, en bariz Çin’de gözlenen bir eğilim, et tüketiminin artışı hayvanların yem muhtaçlığını da sıçratıyor. Bu da bilhassa fakirlerin tükettiği hububat fiyatlarına da üst istikametli basınç yapıyor. Dördüncüsü ise finansallaşmanın besin eserlerine de nüfuz etmesi buğday, mısır, kahve başta gelmek üzere bilhassa türev piyasalar üzerinde spekülasyonu yaygınlaştırıyor. Bunun sonucunda da fiyat hareketlerini konjonktüre nazaran aşağı yahut üst taraflı hızlandırıyor. Tüm bunlar gelişmiş ülkelerde besin fiyatlarındaki artışın insanların bütçelerini zorlamasını getirirken, fakir ülkelerde yetersiz beslenme, hatta açlığa yol açıyor. Dünya Besin Programı’nın en son bilgilerine nazaran 82 ülkede 345 milyon kişi besin güvensizliği ile karşı karşıya. 45 ülkede 50 milyon kişi yetersiz beslenme ile cebelleşirken, 882 bin insan açlıktan vefat riskine maruz kalmış durumda. Fakir beşerler gelirlerinin daha yüksek kısmını, yüzde 30 ile yüzde 70 ortasındaki kısmını besine harcıyorlar. Besin fiyatlarının artışı besin eserlerini gereğince tüketememeleri yanında, başka ihtiyaçlarına para ayıramamalarına da neden oluyor.”