Dünya bir haftadır dev kripto borsası FTX’le kurucusu ve CEO’su Sam Bankman-Fried’in çöküşünü konuşuyor. Yakın vakte kadar kripto dünyasının kusursuz çocuğu kabul edilen Bankman-Fried ve FTX müşterileri, tek bir haberle milyarlarca kaybetti. Akabinde açılan soruşturmalar ise Bankman-Fried’in prestijinde onulmaz yaralar açtı.
Ancak krizden yara alan yalnızca 30 yaşındaki Bankman-Fried’in kendisi değil. En ateşli taraftarlarından biri olduğu “etkili hayırseverlik” hareketi de zelzelenin artçı şoklarıyla derinden sarsıldı. Bankman-Fried’in hayırseverlik faaliyetlerinde en yakınındaki isimlerin dolandırıcılık imalarıyla istifa etmesi skandalı değişik bir boyuta taşıdı.
Etkili hayırseverlik insanların vakitlerini, paralarını ve kaynaklarını diğerlerine en yeterli formda yardım etmek için nasıl kullanabileceklerini bilgiler ve matematiksel hesaplarla belirlemeyi amaçlayan bir felsefi hareket olarak tanımlanıyor. Bu ideoloji kapsamında gaye şahısların ellerinde bulunan parayı ve vakti düzgünlüğe dönüştürmelerinin en verimli yolunu bulmak.
Bankman-Fried, yakın vakte kadar bu hareketin en güçlü savunucularından ve bağışçılarındandı, hatta önümüzdeki yıllarda gelirinin yüzde 1’i (aşağı üst 100 bin dolar) hariç tamamını hayır işlerine aktarmayı planladığını söylüyordu.
Bugün ise birçok kâr gayesi gütmeyen kuruluş, Bankman-Fried’in vadettiği fakat yerini bulmayan milyon dolarları telafi edecek finansörler arıyor. Tesirli hayırseverlik hareketinin önde gelen isimleri de Bankman-Fried’in parlak imajını sağlamlaştırılmasında bir araç olarak kullanılıp kullanılmadıklarını sorguluyor.
SBF bu fotoğrafı “Ben genelde bu türlü uyuyorum” diyerek Twitter takipçileriyle paylaşmıştı
Etkili hayırseverlik hareketinin babalarından filozof William MacAskill’in geçtiğimiz günlerde paylaştığı tweet de buna işaret ediyordu.
New York Times’ın aktardığına nazaran, Bankman-Fried’i daha Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde öğrenci olduğu vakitlerden bu yana tanıyan MacAskill, “Sam ve FTX çok fazla hayır işi yapmaya niyetliydi ve bu niyetlerin bir kısmı, benim mesleğim boyunca yüceltmeye çalıştığım fikirlerin bir sonucuydu. Şayet o yeterli niyetler yolsuzluğu aklamak için kullanıldıysa, ben bundan utanç duyuyorum” sözlerini kullandı.
FTX Foundation’dan aldıkları bağışlayan birçok kurum ve kuruluş da mevcut. Market Watch’un aktardığına nazaran, skandalın patlak vermesinin akabinde “Şimdi ne olacak?” sorusunun tartışıldığı çevrimiçi forumlardan birinde bir kullanıcı şu tabirleri kullanıyordu: “FTX’in dolandırıcılığa varan berbat işlerle uğraştığının ortaya çıktığını düşünürsek (ki adımın kendileriyle birlikte anılmasından utanç duyuyorum) FTX Future Fund’dan gelen bağışların davalarla geri alınması kelam konusu olabilir mi?”
AKIL HOCASI MACASKILL’Dİ
Dediğimiz üzere Bankman-Fried’in tesirli hayırseverlik hareketiyle bağlantısı kripto dünyasının en varlıklı insanlarından biri olmasından çok önceye dayanıyordu. Şimdi 20 yaşında bir gençken yedikleri bir öğlen yemeği sırasında Bankman-Fried, MacAskill’e hayvanların refahı için çalışmak istediğini söylemişti. İskoç filozof MacAskill ise bu genç adama çok fazla para kazanacağı bir iş bulup bu yararı uygun gayelere bağışlayarak daha fazla yarar üretebileceğini belirtmişti.
Bunun üzerine finans dalında çalışmaya başlayan Bankman-Fried’in emeli kazandığı serveti hayır kuruluşlarına bağışlamaktı.
Geçtiğimiz Ekim ayında New York Times’a verdiği tesirli hayırseverlik bahisli röportajda Bankman-Fried, önümüzdeki 10 yıl içinde servetinin çoğunluğunu tesirli hayırseverlik prensibiyle çalışan kuruluşlara aktarmayı düşündüğünü vurgulamıştı.
Röportajda, New York Times muhabirinin bağışlarını sistemli bir biçimde yürütmek için bir ferdî fon kurup kurmadığı sorusunu yöneltmesi üzerine Sam Bankman-Fried şunları söylemişti:
“Daha çok yeri geldikçe ödeme yapıyoruz. Bunun sebebi de açık konuşmam gerekirse, şu an bir fon kurmamı manalı kılacak kadar nakdimin olmaması.”
Doğrusunu söylemek gerekirse Sam Bankman-Fried, Ekim ayını bu bahiste peş peşe röportajlar vermekle geçirdi. BBC radyosuna da emsal açıklamalar yapan Bankman-Fried, tesirli hayırseverliği “dünya üzerinde en fazla olumlu etkiyi bırakabileceğiniz bir hayat yaşamak için yapabileceklerinizi bulmaya çalışan bir beşerler topluluğu” diye nitelendiriyordu. Kendi bağışlarından da bahseden Bankman-Fried, “şu ana kadar birkaç yüz milyon dolar” verdiğini belirtiyordu.
CİBİNLİKLE BAŞLAYIP ÖBÜR GEZEGENLERE UZANDILAR
Bankman-Fried’in çöküşü, tesirli hayırseverlik prensibiyle çalışan kuruluşlara gelecekte aktarılacak milyarlarca doları da baltalayacak. Çünkü yakın vakitte ortaya çıkan ve hala büyüme ve odaklanma sürecinde olan bir hareketin, en önde gelen üyelerinden birini etkileyen bu türlü büyük bir skandalın izlerini silmesi kolay olmayacak.
Etkili hayırseverlik çalışmaları geçmişte sıtmanın ağır olduğu bölgelerde yaşayanlara sinek kovuculu cibinlikler dağıtılması üzere düşük maliyetli tıbbi müdahalelere odaklıydı.
Ancak hareketin üyeleri son yıllarda yeni pandemilerin önlenmesi, nükleer silahsızlanma, yapay zekânın denetimden çıkmasını tedbire ve insanları uzak gezegenlere yollayıp çeşidimizin hayatta kalma talihini artırma üzere çok daha büyük projelerle uğraşıyor.
Yaz aylarında The Wall Street Journal’da yayımlanan bir haberde Elon Musk’ın da tesirli hayırseverlik işlerine merak saldığı ortaya çıkmıştı. Habere nazaran Musk’ı bu kavramla tanıştıran, geçtiğimiz yıllarda yakın etrafında değerli bir pozisyon edinen Rusya doğumlu profesyonel kumarbaz Igor Kurgaov’du. Kurganov’un pandeminin bir kısmında Musk’ın meskeninde yaşadığı ve ikilinin sabahlara kadar oturup Musk’ın servetini tesirli hayırseverlik stratejisi doğrultusunda nereye harcaması gerektiği konusunda sohbetler ettiği haberde yer alan ayrıntılar ortasındaydı. Hatta söylenene nazaran Musk, elindeki Tesla paylarının hayır işlerine ayrılan 5,7 milyar dolar pahasındaki kısmının yönetimini aile ofisinin idari yöneticisi olan Jared Birchall’dan alıp Kurganov’a vermişti.
SİLİKON VADİSİ SIKINTILI: SAM’İN YARATTIĞI HASARI NASIL TAMİR EDECEĞİZ?
Bir diğer deyişle, tesirli hayırseverlik birkaç yıl içinde ideoloji öğrencilerinin ve toplumsal hizmetler vazifelilerinin benimsediği kıyıda köşede kalmış bir yaklaşım olmaktan çıkarak hayırseverlik çalışmalarının çağımızdaki hâkim formu haline geldi.
Bunda Silikon Vadisi’nin önde gelen isimlerinden hedge fon analistlerine, birçok milenyum ve Z nesli bağışçısının tesirli hayırseverliği benimsemesinin de hissesi büyük.
Örneğin Facebook’un ve Asana’nın kurucularından Dustin Moskovitz ve eşi Cari Tuna, gelirlerinin hatırı sayılır bir kısmını tesirli hayırseverliğe yatıranlardan.
Moskovitz hafta sonu paylaştığı bir tweet’te “Sam’in yarattığı hasarı nasıl tamir edeceğiz, tesirli hayırseverliği öteki makûs aktörlere karşı nasıl kuvvetlendireceğiz şimdi bilmiyorum. Fakat bunu yapmaya çalışacağımızı biliyorum zira aksi takdirde bedeli acı verecek kadar yüksek olur” dedi.
I don't know yet how we'll repair the damage Sam did and harden EA against other bad actors.
But I know that we're going to try, because the stakes remain painfully high.
15/15
— Dustin Moskovitz (@moskov) November 13, 2022
BAĞIŞLARIN YERİNE ULAŞIP ULAŞMADIĞI AŞİKÂR DEĞİL
FTX’in hayırseverlik çalışmalarını şemsiye kuruluşu olan FTX Foundation’dan (FTX Vakfı) yapılan açıklamada 140 milyon dolarlık bağış yapıldığı tabir edilmişti. Bunların 90 milyon dolarının FTX Future Fund (FTX Gelecek Fonu) aracılığıyla uzun vadeli faaliyetlere yatırıldığı vurgulanmıştı.
Ancak bu paranın ne kadarının alıcılara ulaştığı ne kadarının önümüzdeki yıllarda taksitler halinde aktarılmak üzere kelam verildiği aşikâr değil.
Sam Bankman-Fried son 6 ayda yalnızca hayır kuruluşlarına değil, batmakta olan öteki kripto borsalarına da büyük meblağda yardımlar yapıyordu. Bu sayede “Kriptonun Kralı” unvanının yanına “Kriptonun Kurtarıcı Şövalyesi” unvanını da ekleyen Bankman-Fried, bunu piyasanın genelinin ve yatırımcıların güzelliği için yaptığını tabir ediyordu.
MacAskill, geçtiğimiz hafta skandalın patlak vermesinin akabinde perşembe günü FTX Future Fund’dan istifa eden beş bireyden biriydi. İstifa açıklamasında fonun yetkilileri, ” Yöneticilerin açıklamasında fonun bundan sonra faaliyetlerini sürdürmesinin ve bağış yapmasının mümkün olmadığı belirtilerek, “FTX Foundation’ı ve Future Fund’ın finansmanını sağlayan şirketlerin meşruiyeti ve dürüstlüğü konusunda çok temel sorularımız var. Bunu söylediğimiz için çok üzgünüz lakin Future Fund’ın yerine getiremeyeceği birçok bağış kelamı var üzere görünüyor” tabirlerini kullandı.
Söz konusu karşılıksız bağışların alıcıları ortasında bir sonraki pandemiye hazırlıksız yakalanmamak ismine çalışmalar yürüten kuruluşlardan yapay zekânın güvenliğiyle ilgili araştırmalar yapanlara kadar birçok örgüt bulunuyordu.
Sam Bankman-Fried daha evvel yaptığı açıklamalarda bağışların FTX’in iş modelinin de bir modülü olduğunu belirtmiş ve uygulama üzerindeki süreçlerden alınan komitelerden elde edilen net gelirin yüzde 1’inin “dünyanın en tesirli hayır kuruluşlarına” bağışlandığını belirtmişti. Buna ek olarak FTX kullanıcıları, FTX Foundation’a bağış yapmaları konusunda yüreklendiriliyor, FTX’in internet sitesindeki bir liderlik sıralamasında en büyük katkıyı yapanların isimleri tüm dünyaya duyuruluyordu.
BAĞIŞÇILARLA ALICILAR TIPKI KİŞİLER
FTX Foundation’ın bağışlarının değerli bir kısmı belirli gayeler uğruna çalışan kümelerden fazla tesirli hayırseverlik hareketinin güçlendirilmesine odaklanan topluluklara gitti. Bu kümelerin değerli bir kısmı Bankman-Fried’in danışmanlarıyla yakın münasebetler içindeydi.
Future Fund’ın internet sitesine nazaran, en büyük bağışı 15 milyon dolarla Longview isimli küme aldı. Kümenin internet sitesinde danışmanlar ortasında MacAskill’in yanı sıra FTX Foundation’ın CEO’su Nick Beckstead’in de ismi geçiyor.
En büyük ikinci bağışı alan küme ise 13,9 milyon dolarla Center for Effective Altruism (etkili hayırseverlik Merkezi) oldu. MacAskill’in kurucusu olduğu merkezin mütevelli heyetinde MacAskill’in yanı sıra Beckstead de bulunuyor. Üstelik MacAskill İngiltere’deki Beckstead ise ABD’deki idare konseyinin başkanlığını yapıyor.
FTX Foundation’ın kontrol düzeneklerine baktığımızda da Bankman-Fried’in yakın çalışma arkadaşları dışında kimsenin ismini görmüyoruz. İnternet sitesine nazaran FTX Vakfı’nın idare konseyi Bankman-Fried’in kurucusu olduğu hedge fon Alameda Research’ün CEO’su Caroline Ellison, FTX teknoloji yöneticisi Gary Wang ve FTX mühendislik yöneticisi Nishad Singh’den oluşuyor.
Bankman-Fried birebir vakitte, Building a Stronger Future (Daha Güçlü Bir Gelecek İnşa Ediyoruz) isimli diğer kâr hedefi gütmeyen kuruluş aracılığıyla da ProPublica, Vox, Intercept üzere basın kuruluşlarına bağışlar yapıyordu.
ProPublica’nın lideri Robin Sparkman ve yayın direktörü Stephen Engelberg, geçtiğimiz cuma günü çalışanlara gönderdikleri bir notta pandemi hazırlıkları ve biyotehditlerle ilgili haberler içi harcanacak 5 milyon dolarlık bağışın üçte ikisinin beklemede olduğunu bildirdi.
Notta, “Building a Stronger Future bir yandan finansal durumunu pahalandırıyor bir yandan da bağış portföyünün bir kısmını üstlenecek öteki finansörler arıyor” sözleri yer aldı.
Vakfın üst seviye istişarelerinden Avi Zenilman ise yaptığı açıklamada, “Building a Stronger Future’ın yakın geleceğine dair bilgimiz bulunmasa da kapsamının ve yapısının değişeceği ortada. Lakin bu vesileyle fonlanan vakıflar ve kurumların hayati değeri devam ediyor. Bu çalışmaların bir biçimde devam edeceğini umuyoruz” dedi ve ekledi: “Bağışlarımızı alan kuruluşlar ve ortaklarımız da dahil olmak üzere bu şok edici olaydan etkilenen herkesten bütün kalbimizle özür diliyoruz.”
Kâr emeli gütmeyen kuruluşlar ve hayırseverlik üzerine araştırmalar yapan Benjamin Soskis, Bankman-Fried’in servetini kaybetmesinin akabinde ortaya çıkan tartışmaların, günümüzün hayırseverlik çalışmalarıyla ilgili değerli problemleri ortaya koyduğunu belirtti.
Özellikle çok genç yaştaki bağışçıların çok büyük ölçüde paraları denetim ettiği örneklere dikkat çeken Soskis, “Hayırseverlik faaliyetleri sayesinde bir meşruiyet kazanıyorlar ve para akmaya devam ettiği surece kararları onların vermesine yer oluşturuluyor” dedi.
The New York Times’ın “FTX’s Collapse Casts a Pall on a Philanthropy Movement”, BBC’nin “The fall of the FTX ‘King of Crypto’ Sam Bankman-Fried”, Market Watch’un “Sam Bankman-Fried’s philanthropic fund halts donations amid FTX collapse and ‘questions about legitimacy’” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.