Fatih Tan
Siya Şevê, Kürtçe rock müzik yapan ve 2000’li yılların başlarından günümüze kadarki mesleklerine, dört albüm (Zeng 2004, Pûç 2011, Bêyom 2014, Li Pey Siya xwe 2018) ve yanı sıra kendi stüdyolarında yakın periyotta icra ettikleri eski ve yeni ikonik müziklerin coverlarını sığdırmıştır. Rock müziğinin esas enstrümanlarının (elektrogitar, basgitar, klavye, bateri) yanına saksafon üzere güçlü bir üflemeli enstrümanı da dâhil ederek müziği genel manada hiç boğmadan, tersine tonal akkorların soft ahengiyle fevkalade kullanmaya çalışan müstesna bir kümedir. Siya Şevê, birebir vakitte ve bütün bunların yanında birçok tiyatro, belgesel ve sinema müziğinin yapımını da muvaffakiyetle üstlenmiştir.
Herkesin bildiği üzere, bir ülkedeki sanatların içinde birinci ortaya çıkan ve en kolay ulaşılan (tüketilen) müziktir. Müzik, doxa ile iç içe hareket eden duyusal bir kanaattir. Müzik, ilkel, spiritual ve halk müziği formundayken beşere çok doğal gelir fakat işlenmiş haline başka sanatlara nazaran daha fazla itina gösterilmesi gerekir. Kendi müzik tarihimizin (Kürt müziğinin) gelişimi ise mutlaka yavaş olmuştur. Hiç elbet bunun bir nedeni, müziğin uygun bir biçimde gelişmesinden evvel, var olması gereken karmaşık-teknik müzikal altyapının az gelişimidir. Bu mevzuda muhakkak başlı olarak bilinen sansür, rejimin yasakçı baskıları, asimilasyon siyasetleri ve maddi kaynakların yetersizliği üzere bir dizi nedenlerin olduğu gerçekliği elbette kelam mevzusudur. Ancak başka yandan da kolektif politikliğin ve otantikliğin bilinçdışı istenci, bunun bir formda geri kalmasına sebep olmuştur. Bugün daha yeni yeni çok sesli orkestralar, operalar, senfoniler, konçertolar, sonatlar ortaya çıkmaktadır. Kürt müziğinde bunu birinci ve en âlâ yapan, yani otantikliğin özünü “modern klasik armoniyle” fevkalade birleştiren, bir ortaya getiren, hatta Althusserci manada “soyutlayan” hiç kuşkusuz büyük bir müzisyen olan Nîzamettîn Arîç’tir. Soyutlama, bilinenin bilakis Althusser’e nazaran çok paradoksaldır. Ona nazaran, farklı niyet, hayal, imge, metot, teori üzere kavramlar, somut ve maddi bir gerçekliğin montajıdır. Hatta Althusser bir yerde şöyle der: “Soyutlamak, gerçekliğin bir kısmını bütününden ‘ayırmak’ demektir.” (1) Münasebetiyle Batı müziği ile Doğu müziği ortasındaki sentezin somutluğu, soyut bir kompozisyonun olumlu gerçekliğidir. Kaldı ki [Ciwan] Haco bunun bambaşka bir formunun ikili istikametini gerçekleştirmiştir. Haco, yalnızca Doğu’nun gerçekliğinden değil, Batı’nın gerçekliğinden de bir kopuş yaratmıştır.
Kürtlerin rock süreci çağdaşlarına nazaran hem geç yaşanmış hem de kendi lokal mizacının zerk edilmesiyle üretilmiştir. Bu mahallî mizacın tözündeki örtük olan estetiğin müzikteki karşılığını bugün en uygun icra edenlerden biri de Siya Şevê’dir. Siya Şevê, klâsik bir temsilin mimesisini değil, alçakgönüllülüğü ve çekiciliğine eklenen doğrudanlığını ve buna bağlı olan yalınlığın yanılgısını melodik bir poesis olarak ortaya koymaktadır. Her ne kadar Kerem Gerdenzerî fenomeni 80’li yıllarda Koma Wetan ile avangart bir kırılma yarattıysa da, bu durumun Kürt müziği için “istisnai” bir durum olduğu gerçeğini değiştirmez. Birden fazla yerde olduğu üzere o devrin avangart hareketlerinden Sovyet Rusyası da [sınırlı da olsa] kendi hissesine düşeni almıştı. Yaşananlar Slav kültürel ekolün, görece Batılı dalganın tesirlerinin bir sonucuydu. Rock’ın isyan, öfke, protesto, başkaldırı üzere sistemi ve nizamı eleştiren nosyonların retoriği üzerinden temellendiği bilinen bir şeydir. Halbuki Kürt müziğinde bu her vakit klasik müzikle yapılmıştır. Münasebetiyle rock müziğinin Kürtlerdeki yaşamsal tesiri, sonda olan bir marjinal olguyla daima sınanmıştır. Siya Şevê bana nazaran müzik ismine bu hududu yıkmayı başaran kıymetli müzik kümelerinden biridir. Kürtlerin özgül mizacının ve aydınlanmacı politik tarafının istikrarını, çağın estetik duyusu temelinde çok âlâ kurgulamıştır.
Siya Şevê, geniş kitlelere seslenen bir müziği icra etmektedir. Tahminen de en dikkat cazibeli özelliği, Mezopotamya’ya has ezgisel ritmin kozmik ve armonik yeteneğidir. Bana nazaran müzikleri, hırslı ve sert formlar açısından şimdiye kadar yapılmış Kürt etnolojik kültürüne ait en yakın ve bariz müziklerden birisidir. Temalarındaki cümleler itinayla seçilmiş ve çerçeveleri çizilmiş, ekseriyetle kısa bazen de uzun lakin hiç kuşkusuz çok akıcıdır. Mesela kimsenin kıymetli bulmadığı -hatta kaçındığı- bir kelimeyi seçerek (Bênamus) sıradan bir cümleye başlar üzere görünür. Ama birinci izlenimle beşere eleştirel bir cümlenin ortasında ideolojik üzere gelse de, aslında hiçte ideolojik olanı değil, ontolojik olanın idealist kökenini sorgulatır. Her bestedeki ezgisel zenginlik, güya bestekar buluş gücünü müsrifçe harcayarak yine kazanabilecekmiş üzeredir. Siya Şevê, notalarını lisanın doğal nüanslarıyla uyarlamayı ve sözlerin manasını da müziksel imgelere yansıtmayı çok âlâ becerir. Müzik esasen görülürün dünyasındaki iletişimsizliğin, duyularak yine görünmesini ve bilinmesini sağlar. Şuur kaybına neden olan enformasyonun bilinçdışı tabiatını karşıt yüz eder. Rancière’in altını çizdiği üzere, “Müzik, sözcüğün görünür kılmak için boş yere uğraştığı şeyi -duyunun lisana gelmez yanını, bilinçdışı ömrün gücünü- hissedilebilir kılar.” (2) Siya Şevê’nin, tema ve teknik formüllerinde kendini tekrar eden ve bizi daima birebir duygusal atmosferin anaforuna dönük bir eğilimi olsa da, yeniden de ve her ne olursa olsun, bizleri folklorik bir esintinin pastoral havasına geri götürmez. Siya Şevê’nin müziğe olan hâkimiyeti, kompozisyonlarındaki armonik yürüyüşleri ve döngüsel formlara olan çağdaş yaklaşımları, hem müziğin ruhuna hem de kendi ana lisanlarına (Kürtçe) karşı duydukları has politik bir bağlılığın apaçık bir göstergesidir. Benim burada kümeye yapabileceğim tek tenkit, birtakım müziklere sesin “soft” kalışıdır. Örneğin yakın vakitte stüdyoda çekilen ve klibiyle birlikte tüm dijital platformlarda yayınlanan “Şer” isimli şarkıyı bu konuda öne sürebilirim. Zira şu konunun atlatılmaması gerekir ki, rock formun melodik hissi, sesin desibeli ve gırtlağın mekanik hareketleriyle özdeştir. Lakin tıpkı vakitte katiyen şunun da hakkını vermeliyiz ki, Kürtlerin büyük müzisyenlerinden biri olan Homer Dizeyî’nin “Çendî Geram Le Şeran” isimli kült müziğinin harikulade bir cover versiyonu da yeniden Siya Şevê tarafından tıpkı stüdyo ortamında icra edilmiş ve görsel versiyonu birebir halde yayınlanmıştır. Hatta tam da bu noktada ve bu sayede hazır kelam Başûr’dan (Güneyden) açılmışken, yeniden oradan saygın ve çağdaş bir müzisyen olan Qadir Dîlan’ın “Frîşte” isimli müziğine da Siya Şevê’den yeni bir “cover” (dinlemek) beklemek hiç kötü olmaz.
Son olarak şunu diyebilirim ki, Siya Şevê’nin Kürt müziğine katkısı, duygusal içeriğinin zenginliği ve derinliğiyle, tabirinin çeşitliliği ve gücüyle, armonik, birebir vakitte ritmik özgünlüğüyle gelecek nesiller için hem bir meydan okuyuş hem de çağdaş bir esin kaynağı manası taşımaya devam edecektir.
Notlar:
1. Filozof Olmayanlar İçin İdeolojiye Giriş, Louis Althusser, s.76, Çev. İsmet Birkan, Can Yayınları
2. Aistheis, Jacques Rancière, s.167, Çev. Ayşe Deniz Pak, Monokl Yayınları