Söyleşi: Lara Özlen
Daha evvel İş Hayatında LGBTİ+ evrakında yazdığım üzere: “LGBTİ+ bireyler hâlâ ayrımcılıkla uğraşta ulusal mevzuatta ayrımcılık yasası bekliyor, toplumsal farkındalık kampanyaları talep ediyor, ayrımcılık durumlarında resmi şikayet yollarını kullanabilmek ve nefret telaffuzuna maruz kalmamak istiyor.”
Yıldız İdil Şen 9 aydır İzmir’de yaşayan trans bir aktivist ve seks çalışanı. Bilhassa son bir yıldır, trans seks personelleri Alsancak’ta ve mahallelerinde polis/bekçi baskısına maruz bırakılıyorlar. Bu baskı ve bayanların kurdukları dayanışma üzerine Yıldız ile sohbet ettik.
– Alsancak nasıl bir semt?
Alsancak aslında hem benim çalıştığım hem de toplumsal hayatımı yaşadığım bir semt. Özellikle, seks personelliği yapan ya da yapmayan, transların yaşadığı bir yer. LGBTİ+lar, öğrenciler yaşıyor, gece hayatı da var burada. Baskı 5 yıl evvel başlamış aslında. Bu süreç, benim İstanbul’dan taşındığım birinci 9 aya denk geldi. Yani aslında geldiğim üzere kendimi basın açıklamasında buldum.
– Biraz yaşadığınız süreci anlatabilir misin?
İddialara nazaran, yeni emniyet müdürü 5 yıl önce, Ahlak Ofis Amirliği’ne bağlı çalışan bir grup kurmuş. Bu grup bilhassa burada yaşayan transları buradan göndermeye ve konutlarını kapatmaya çalışıyormuş. 3 Mayıs 2021’de, bayramın üçüncü günü sokağa polisler geldi. Sokakta delice bir kalabalık vardı, herkes sabahtan beri içiyordu. Çalıştığımız sokağa yüksek ses ve gürültü gerekçesiyle polis araçları çekilmişti. Toplanıp gittik. “Kim şikayet etti?” diye sordum. Şikayet varsa, ihtar verirsin, biz tabir veririz, tutanak tutarsın, o denli değil mi? Biz sokağın giriş çıkışını kapatmamaları için uğraştık. Bu ortada arbede çıktı ve bir arkadaşımızı gözaltına almaya çalıştılar. Bayanlar kaçınca, polisler konutlarına girmeye çalıştı. Konutlardan birine biber gazı atıldı.
Bir arkadaşımız şeker hastasıydı, kötüleşti, sokağa ambulansı almadılar. Bu ortada bizi de darbettiler. Sonra İHD’yi (İnsan Hakları Derneği’ni) aradık, oradan avukatlar emniyeti aradı, kimsenin hiçbir şeyden haberi yokmuş. Anlaşılıyor ki polisler keyfi olarak sokağı kapatmışlar, emniyetin yapılan uygulamadan haberi yokmuş. 10 dakika içinde yok oldular. Onların keyfi yüzünden şiddet gördük, arkadaşımız hastanelik oldu. 17 Temmuz’dapolisler tekrar saldırdı trans bayanlara. “Burada durmayın” dediler, hakaret ettiler. Bayanlar itiraz edince de şiddet uygulayarak gözaltına aldılar. Halbuki beşerler yaşadıkları sokakta köpek gezdiriyorlardı. Benim de başıma geldi, sokakta bir yerde duruyorum, çalışmıyorum, polis geliyor, “Burada durma.” diyor. Transım tamam ancak benim de gezmeye toplumsallaşmaya gereksinimim var. Her dakika seks personelliği yapmıyorum sonuçta. Bu olaylar üzerine İzmir Barosu önünde açıklama yaptık.
Sonuç olarak insanları istedikleri üzere buradan çıkaramadılar. Zira bu kolay bir şey değil. Beşerler yıllardır burada yaşıyor, burada çalışıyor. Bizden büyük bir trans bayan “Yıllar evvel translar burada kiracıydı, artık hepimiz mülk sahibiyiz kendinize gelin.” demişti polislere. Bu beni çok etkiledi alışılmış, burası bizim diye düşündüm.
– Kimi konutların mühürlendiğini biliyoruz. Bu süreç nasıl ilerledi?
Şubat 2022’de bir arkadaşımız bir müşteriyle araçta görüşmüş. Adam hesabına para göndermiş. Adam sokakta gezinirken, benimle denk geliyor ve tartışmaya başlıyoruz ve beni kolumdan bıçaklıyor. Hastaneye gittik, sonra şikayetçi olmak için polise gittik. Arkadaşım polise adamı tanıdığını ve görüştüğünü söyledi. Araçta görüştükleri için bunun fakat “uygunsuz davranış” kapsamında para cezası olabilir, konut kapatma yapamazlar. Adam yakalanıp getirildi ve polise konutta görüştüklerini sav etti. Yani “fuhuş yaptığımız” gerekçesiyle beni yaralamaktan ceza indirimi almaya çalıştı ve bizi şikayet etti. Polis merkezinde arkadaşımdan da bunun için zorla tabir alıp tutanak imzalattılar, bu ortada bizim faille ilgili şikayetlerimizi dinlemediler. Arkadaşımız görünür ve örgütlü bir seks personeli olduğu için bilhassa baskı onun üzerinde toplandı. Davada adamın şiddet faili olduğunu, cezalandırılması gerektiğini, onun beyanını temel alamayacaklarını söyledik. Zira kendisinin daha evvel de misal yaralama hataları varmış. Sonuçta adamın “fuhuş” sözü münasebetiyle meskeni mühürleme kararı alındı. Mesken daha evvel 2011’de mühürlendiği için yürütmeyi durdurma kararı reddedildi. Polisler de mühürlemek için evi boşalttırdı. Son durum bu. Bu dava süreci hâlâ devam ediyor. Mesken mühürleme bir insan hakkı ihlali, barınma hakkı ihlali. Daha evvel bununla ilgili 2015’te bir burada iş yapılıyorsa burası bir iş yeridir kapatılmaz dendi. “Fuhuş yapılsa da barınma yeridir” denebiliyor. Ancak bayanları bıçaklayan failin tabiri temel alındı konutlardan biri mühürlenirken.
– Baskılar sence neden arttı?
Muhtemelen şöyle oluyor: Birinci emniyet müdürü geliyor, iktidarını ve iş yaptığını, insanları (LGBTİ+’lar, dar gelirliler, Kürtler, Romanlar) bulundukları yerlerden sürerek göstermeye çalışıyor. Terfi olmak, kendini göstermek için baskıyı artırıyor. Trans bayanlar ve seks emekçileri yıllardır burada, aslında bir müddet sonra Emniyet‘ten gelenler bizim burada çalışmamıza, yaşamamıza ahenk sağlamak zorunda kalıyor. 1 yıl baskı artıyor mesela, sonra yoruluyorlar. Zira meskenleri kapattıkça yenileri açılıyor, baş edemiyorlar. İşlerine gelmeyince arada (Kabahatler Kanunu kapsamında) ceza kesiyorlar. Ancak hiçbir vakit son 1 yıldaki üzere şiddet yoktu. 17 Temmuz gecesi yaşananlar üzere, fiziki şiddete varan şeyler yaşanmaya başlandı. Sanki burada bir rant ve kentsel dönüşüm mü var diye düşündük. Neden şu anda artış oldu? Zira trans hareketinin ve seks işçiliğinin tarihi bu. İstanbul’da 1996’da Pürtelaş Sokak ve 2012’de Tarlabaşı Mahallesi’nde da tıpkı şey oldu, Ankara’da 2006’da Esat-Eryaman‘da da… Tarlabaşı’nda rezidanslar oraya yapılacakken birinci sürülenler travestiler, translar, seks çalışanları, Romanlar, Kürtler oldu. Oraya uygun değilsin zira “toplumsal ve ahlaki olarak.” Ankara’da Eryaman ranta açıldı, orada çalışan bayanlar Esat’a sürüldü. O dava hâlâ devam ediyor. Hasebiyle ilgisi olabileceğini düşündük. Yıkım olmasa da burayı da yayalaştırıp dönüştürebilirler. Keza, Ahlak Polisi bize açık açık gidin “Pınarbaşı’nda, Karabağlar’ da çalışın” dedi. Buralar şehirlerarası terminale yakın karanlık otoyollar ya da kentin dış kısımları. Rutine dönüşmüş bir şiddet ve nefret akınları var o bölgelerde. Seks çalışanlarını çetelerin önüne atmak, onları kentlerden sürmek istiyorlar aslında. İstanbul’da Küçük Bayram Sokak’ta çalışırken çetelerle baş edemeyen kimi bayan kümeleri Ankara’ya İzmir’e dağıldı. Bizi kentin dışına sürmeye çalışıyorlar. Kentin merkezi için de “burada fuhuş yok” imajı yaratmaya çalışıyorlar.
– Hem devlet şiddeti hem de nefret taarruzları mı arttı?
Bu ikisi birbirini besliyor. Çok da bağımsız değil alışılmış ki. İktidarın artık kamusal olarak RTÜK’le de ürettiği nefret telaffuzlarından güç alan failler, gelip sokakta insanlara saldırıyor ve bu durum polis tarafından gözardı ediliyor. Kıbrıs Şehitleri Caddesi’nin bizim olduğumuz tarafı çok ağır abluka altında mesela. Kıbrıs Şehitleri Caddesi’nin bizim olduğumuz tarafında 3-4 bekçi, birden fazla polis aracı ve amirler oluyor. Bu kadar polisin etrafta olduğu bir durumda hala nasıl nefret saldırısına maruz kalabiliyorum ben? Madem o denli beni korusana!
Örneğin 20 Kasım 2021‘de bir fail müşteri olarak gelmiş. Alsancak’ta biriyle görüşüp onu bıçaklamış, sonra çıkıp öbür bir sokakta, bir saat ortayla diğer birini bıçaklamış. İki bayan hastaneye kaldırıldı. Birkaç gün ağır bakımdan sonra toparlanıp çıktılar. Fail hâlâ tutuklu. Bu süreci de takip ediyoruz. O kadar polis ablukasında bunlar olabiliyorsa, bu devletin siyasetinin bir kesimi demektir. Ben bir sefer bıçaklandım, sokakta bekçi izliyor. Saldırganı şikayet ettim, hiçbir şey yapmadı. Lakin biriyle konuşuyorum çabucak düdük çalıyor. Tüm bu makus muameleyi şikayet edemeyeceğimi de biliyorlar. Gitsem orada beni saatlerce tutacaklar, bütün günümü orada geçiremem, paraya gereksinimim var. Ayrıyeten karakolun kendisi de bir şiddet ihtimali içeriyor benim için.
– Kendinizin, birbirinizin güvenliğini nasıl sağlıyorsunuz?
Biriyle görüştüğümde daima insanlara haber veriyorum, pozisyon atıyorum, otomobilin plakasını alıyorum. Öyküsünü anlatıyor, arkadaşıma yolluyorum. Daima bu türlü bi gündemimiz var, psikolojimiz bozuldu. Herkes kendini korumak için çeşitli usuller buluyor bu türlü böyle işte.
– Pekala mahallede yaşayan öbür insanlarla ilişkileriniz nasıl?
Trans bayanlar burada 20 yıl evvel birinci çalışmaya başladıkları zamanalar, mahallede yaşayan beşerler başlarına yumurta atıyorlarmış. Esnaf kapısının önünde bekletmiyormuş. Artık Alsancak’ın bir gece hayatı olduğu için burada bize baskı yapacak insan pek yaşamıyor. Yaşlı mülk sahibi beşerler var, onlarla da hâl hatır soruyoruz birbirimize, market alışverişlerini taşımalarına yardım ediyoruz. O bizi beğenilen görüyor, biz onu beğenilen görüyoruz. Esnafla da vakitle ilgiler değişmiş, gidiyoruz geliyoruz, bir şeye muhtaçlığımız olduğunda yardıma geliyorlar. Esnaflar natürel, ekonomik sebeplerle polisle de bizimle de sürtüşmek istemiyor.
– Bu baskılara karşı nasıl bir dayanışma kurmaya çalışıyorsunuz?
Bu mahalledeki trans bayanlar da örgütlü hareket etmeye çalışıyorlar, o dikkatimi çekti. Her şey konuşuluyor ortamızda, birbirimize kahveye gidiyoruz. Mesela ben bugün çalışmıyorum, çıkıp dolanıyorum, “Şurada polis var, burada bekçi var, dikkat edin” diyorum. Basın açıklaması yapılacağı vakit da o denli, çabucak bir ortaya geliyoruz. Bu dayanışma meskenlerin kapanmaya başladığı vakitte arttı aslında. Birbiriyle küs olan beşerler vardı mesela, rekabet varmış, arbede edilmiş. Lakin artık herkesin ortak sorunu ahlak polisi ve makus muamele oldu. İki kez basın açıklaması yaptık, o ortalar baskı çok arttı.
Sonra bizim 18 Haziran LGBT Dayanışma Derneği‘ni kurma sürecimiz başladı. Hem o sokaktaki nefret, şiddet; hem derneğin kurulma süreciyle herkes birbirini sahiplendi. “Madem o denli artık direneceğiz” dedik. Dayanışıyoruz, birbirimizi sahiplendik, birçok kurum da sahip çıktı bu süreçte. Basın açıklamalarında İHD daima bizimleydi; tıpkı basın açıklamalarına HDP daima en az bir vekil gönderdi. Genç LGBT de dayanak oldu. İstekli avukatlar, baronun insan hakları ve bayan hakları merkezleri, LGBT komitesinden arkadaşlarımız daima bizimleydi. Vekiller (Züleyha Gülüm, Murat Çepni, Sera Kadıgil) birkaç defa soru önergesi verdi. Burada da Bayanlar Birlikte Güçlü, İzmir Bayan Platformu ve bağımsız feministler var. Onlarla da dayanışma kurmak isteriz.
– Eklemek istediğin bir şey var mı? Taleplerinizi tekrar özetlemek ister misin?
LGBTİ+’lara yönelik şiddet kozmiktir ve buna karşı verilen uğraş de kozmiktir. Polis şiddeti ve nefret kabahatleri İzmir’e has bi şey değil. İktidardan ve onun LGBTİ+ aykırısı siyasetlerinden güç alıyorlar. Daima baskı var. Buna karşı da birbirimizle dayanışarak çaba etmeye çalışıyoruz. Taleplerimiz belirli: mühürlenen konutlar geri açılsın, yazılan cezalar silinsin, polis ablukası kaldırılsın. Gettomuzu müdafaaya çalışıyoruz artık, kentin geri kalanını istemek şöyle dursun.
Yıldız’la Ekim ayının başında konuştuktan sonra 26 Ekim’de İstanbul’da Küçük Bayram Sokak’ta polis trans bayanların yaşadığı üç meskeni dayanaksız münasebetlerle üç aylığına mühürledi.
18 Eylül’de İstanbul Saraçhane’de birincisi düzenlenen, akabinde birçok diğer kentte (Şanlıurfa, Konya ve Ankara) de Aile Platformları ismiyle örgütlenmeye devam eden LGBTİ+ tersi mitinglerin sonuncusu 6 Kasım’da İzmir’de yapılmak istendi. Miting öncesinde pek çok LGBTİ+, bayan ve muhalif küme bir ortaya gelerek basın açıklaması yaptı, İzmir’in çeşitli yerlerinde yazılamalar yapıldı.
20 Kasım’da Nefret Hatası Mağdurları Transları Anma Günü’nde 20 Kasım Platformu ve İzmir Barosu, baro binası önünde basın açıklaması düzenledi ve bu ülkenin eşit yurttaşları olduklarını tekrar hatırlattı.